چکیده:
مقاله حاضر به اعتبارسنجی روایتی موسوم به «رفع قلم» «...أَنْ یَرْفَعُوا الْقَلَمَ عَنِ الْخَلْقِ کُلِّهِمْ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ...» از سه منظر: منبع، سند و محتوا اختصاص دارد. قدیمیترین مأخذ این روایت، مجموع الأعیاد ابوسعیدطبرانی، یکی از غلات نصیریه در قرن پنجم است و از آنجا در قرن ششم، به منابع امامیه انتقال یافته است. بررسی رجالی و سندی بیانگر آن است که روایت فوق، مرسل و محرَّف و راویان اصلی آن همگی مجهولاند. مهمترین نقد دلالی این روایت، تصریح آن بر جریان فراگیر رفع تکلیف به مدت سه روز و در واقع ترویج نوعی اباحیگری است. حاصل، آنکه روایت مزبور به دلایل: عدم اعتبار منبع، عدم اعتبار و صحت سند، احراز مخالفت متن با نص قرآن کریم و سنت معصومان و نیز مخالفت محتوای روایت با شواهد تاریخی و اتفاق نظر قاطبه مورخان مبنی بر وقوع ماجرای قتل خلیفه دوم در اواخر ذیالحجه سال 23هجری، فاقد حجیت ارزیابی میشود.
خلاصه ماشینی:
پرسش اصلی این است که آیا میتوان بر قطعیت و صحت صدور روایت «رفع قلم» از معصومان( اطمینان حاصل کرد؟ چه نقدهایی از نظر سند و متن، بر این روایت مترتب است؟ پژوهشهایی که تا کنون در نقد و بررسی روایت «رفع قلم» صورت گرفته است، اغلب به جنبه تاریخی پرداخته و تاریخ مذکور در روایت برای قتل خلیفه دوم را مردود شمردهاند 1 و به بیان تقارن روز نهم ربیع با آغاز امامت حضرت مهدی ( تأکید داشتهاند.
در بخش دوم روایت، به سخن امام ( به نقل از پدر بزرگوارشان اشاره میشود که ایشان از قول حذیفة بن یمان - که شاهد برپایی جشن عید نهم ربیع در محضر رسول خدا ( بوده است - سخنان حضرت خطاب به حسنین ( را درباره فضیلت روز نهم ربیع الاول، به واسطه ماجرای مهم واقع در آن روز، چنین نقل میکند: کُلَا هَنِیئاً مَرِیئًا لَکُمَا بِبَرَکَةِ هَذَا الْیَوْمِ وَ سَعَادَتِهِ فَإِنَّهُ الْیَوْمُ الَّذِی یَقْبِضُ اللَّهُ فِیهِ عَدُوَّهُ وَ عَدُوَّ جَدِّکُمَا وَ یَستَجِبُ دُعَاءَ أمِّکُمَا ...
6 سند روایت در این کتاب چنین است: ما نقلته الشیخ الفاضل علی بن مظاهر الواسطی بإسناد متصل عن محمد بن العلاء العلاء الهمدانی الواسطی و یحیی بن جریح البغدادی، قالا: تنازعنا فی أمر ابن الخطاب و اشتبه علینا أمره فقصدنا جمیعاً أبا علی أحمد بن اسحاق القمی.
اما از نظر توصیف سیره امام هادی ( در انجام اعمال مخصوص عید در روز نهم ربیع و تأکید و سفارش مخاطبان جهت بزرگداشت این روز، دارای مضمونی مشابه روایت «رفع قلم» است.