چکیده:
مادیان هزاردادستان یکی از متون حقوقی معتبر به خط و زبان پهلوی است. مادیان در پایان دورة ساسانی، یعنی نیمة نخست قرن هفتم میلادی، نوشته شده و تنها متنی از این دوران است که به مسائل حقوقی پرداخته است. در این کتاب، به مسائلی همچون بردهداری، ضمانت، شراکت، ازدواج، طلاق، نافرمانی (= عدم تمکین) و... اشاره شده است. در دوران ساسانیان، ارتباط متقابلی بین جایگاه زنان و موقعیت طبقاتی آنها وجود داشت و برای زنانی که از اصول و هنجارهای اجتماعی، خانوادگی و مسائلی مانند آن پیروی نمیکردند، مجازاتهایی مطابق با جایگاه اجتماعی آنان در نظر گرفته میشد. به این گروه از زنان نافرمان میگفتند. در این مقاله، مفهوم نافرمانی یا عدم تمکین، قوانین مربوط به نافرمانیِ زنان در پایههای گوناگون (پادشازن و چگرزن)، تحلیل احکام مربوط به آن، چگونگی مشارکت (= انبازی) و تصرف زن در اموال، قبل و بعد از محرزشدن نافرمانی، شرایط تعلقگرفتن دارایی (= خواسته) و ارث (= بَرماند) به فرزندان زن نافرمان و همچنین چگونگی وضعیت درآمد آنها بررسی شده است.
خلاصه ماشینی:
» چـه اگـر او (=زن ) [حکـم ] نافرمانی را ستاند (= دریافت کند)، هر منفعتی که از شوی به او [رسیده ] باز بـه شـوی خواهـد رسید (= برمی گردد) و اکنون [در مورد زن ] نافرمان گفته شده است که [رهـا کـردنش ] بـدون درآمد جایز نیست و اگر او را بـر درآمـد اختیـاری نباشـد، پـس خواسـته (؟) بـرای زن نیسـت .
tarsag(3)āyīh ī zan gōwēd xwāstag pad ziyānag estēd abāz nē rasēd ud ān ī frazandān (4) tā paydāg bawēd kū ziyānag a-tarsagāy būd abāz nē rasēd ud ān-iz ān ī ōy frazand (5) abāz rasēd ī pas az a-tarsagāhīh ī ziyānag zād اما اگر زن و نیز فرزندی را که از آن زن زاده شد به انبازی بپذیرد و [سپس ] نافرمانی زن را اعلام کند، خواسته ای که به زن تعلق دارد و آنچه که متعلق به فرزنـدان اسـت ، تـا زمـانی کـه آشکار شود که زن نافرمانی کرده است [به شوی ] بـازنمی رسـد، امـا در صـورتی آنچـه کـه بـه فرزندان [تعلق دارد به شوی ] باز می رسد که پس از نافرمانی زن زاده شده باشند.
اما استثنایی بر این قانون ذکر شده است که اگـر مـرد سـندی را مهر کند، مبنی بر اینکه پادشازنش را شریک خود کرده ، زن می تواند اموال شوهرش را به کـس دیگری واگذار کند، ولی اگر نافرمانی او ثابت شود، مرد می توانـد آن امـوال را بـازپس گیـرد.
اصـطلاح نافرمانی یا همان عدم تمکین در مادیان هزاردادستان در مورد زنان و البته فرزندان نیز بـه کـار می رود و یکی از دلایل اصلی است که شوهر با اثبات آن اجازه دارد زن خود را طـلاق دهـد.