چکیده:
فتحالله گولن از جمله نظریهپردازان الهیات اجتماعی است که عمدهترین نظریههای وی بر نوع کاربرد اسلام در وضعیت مدرن متمرکز است. وی بر مقولههایی مانند خدمت، کار، آموزش و در مجموع ساخت جهان اجتماعی بر اساس مفاهیم اسلامی تأکید میورزد. از همینرو، قرائت وی از اسلام در مقابل قرائت اسلام سیاسی قرار میگیرد، زیرا وی اجراییشدن اسلام را امری اجتماعی و فارغ از مسیر دولت ساماندهی میکند. در نوشتار حاضر تلاش میشود با استفاده از مباحث نظری مطالعات تمدنی، اندیشههای فتحالله گولن بررسی گردد. گولن از جمله متفکرانی است که داعیهدار نظریهپردازی دربارۀ تمدن اسلامی است. وی میکوشد برای مواجهه تمدنی جهان اسلام با مدرنیته غربی نسخهای ارائه دهد که ضمن حفظ هویت تمدن اسلامی و کارامدی برای حل مسائل موجود در جهان اسلام، کمترین منازعه و اختلاف میان جهان اسلام و غرب را در پی داشته باشد تا در پرتو آن سعادت دنیوی و اخروی را در کنار هم تأمین کند. تفاوت گولن با بسیاری از اندیشمندان مسلمان در نحوۀ ورود وی به عرصه عمل و کنش اجتماعی است و به همین دلیل، وی هم اندیشمندی مسلمان و هم رهبری اجتماعی است که تلاش دارد اندیشههای خود را در جمع میان اسلام و مدرنیته در مقام عمل به آزمون بگذارد.
Fethullah Gülen is a theorist of social theology whose theories are mainly focused on the application of Islam to the modern condition. He emphasizes on issues such as service, job, education, and, in general, the construction of a social world based on Islamic concepts. Thus, his reading of Islam is in contrast with a political reading of Islam, since he organizes the implementation of Islam as a social phenomenon, regardless of a governmental path. In this paper, I seek to explore and examine Fethullah Gülen’s views by reference to theoretical issues in civilizational studies. Gülen is an intellectual who claims to have provided theories about the Islamic civilization. He tries to present a prescription for the encounter between the Islamic world and Western modernity, which preserves the identity of the Islamic civilization and is efficient as a solution for problems in the Islamic world, while having as a consequence as few conflicts between the Islamic world and the West as possible in order to secure both this-worldly and afterlife happiness. The main difference between Gülen and many other Muslim intellectuals is the way he approaches social activity and practice, and this has turned him into a figure who is both a Muslim intellectual and a social leader, who tries to put his thoughts about the reconciliation between Islam and modernity into practice.
خلاصه ماشینی:
علت برجستهشدن گولن و نورسی در ترکیه معاصر، عملگرابودن در کنار اندیشهورزی است، زیرا این دو متفکر رهبران جریان اسلام اجتماعی ترکیه نیز هستند که کوشیدهاند ایدههای خود را در عرصه کنش اجتماعی به آزمون گذراند؛ درحالیکه در کشور ترکیه تنها شمار اندکی از اندیشمندان دینی ـ بهرغم ضعف در بدنه حوزه علمیه و نظام آموزشی امپراتوری عثمانی ـ وارد عرصه نظریهپردازی در باب مواجهه با تمدن غربی با شعار احیای اسلام شدهاند.
فتحالله گولن نیز در باب چگونگی علم در اسلام و رابطه آن با علوم تجربی مباحثی مانند مباحث آیتالله جوادی آملی دارند و بر این باورند که اگر جوامع انسانی رویکرد اسلامی به مقوله علم را میپذیرفتند و پیشرفتهای علمی را بهعنوان پیامی الهی در نظر میگرفتند؛ بدینمعناکه پیگیری آن با نیت و هدف عبادت در دستور کار انسانها قرار میگرفت و در این راستا توسعه مییافت، امروزه جهانی به مراتب روشنتر، حیات ذهنی و فکری قدرتمندتر و تکنولوژیهای سالم و بیخطری میداشتیم، و علوم برآمده از آن بسیار امیدبخش بود.
گولن نیز همانند سعید نورسی میکوشد مبنایی قرآنی برای بهرهمندی از تمامی بروندادهای علمی غربی (مزایای تمدن غرب) ایجاد کند و بر این باور است که دین اسلام با دستاوردهای تکنولوژیک بشری (غربی) نهتنها مخالفتی ندارد، بلکه برعکس به انسانها دستور میدهد که به سمت چنین شناختی از جهان بروند.