چکیده:
سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی در میان مدارک و داده های باستان شناسی همواره جزء مهم تر ین مدارک به دست آمده از کاوش های باستان شناسان به شمار می روند. کشف چنین آثاری می تواند به مطالعات باستان شناسی در زمینه شناخت معادن، تجارت، د ادوستد کالاها و مواد، مراکز تولیدی این نوع کالاها، واسطه ها در امر تجارت، بازسازی راه های تجاری و شناخت طبقه نخبه و ثروتمند در یک محوطه کمک کند . در کنار کاوش ها ی باستان شناس ی، کتب تاریخی و جواهرنامه ها ، اطلاعات باارزشی در رابطه با سنگ ها ی قیمتی و نیم ه قیمتی در اختیار پژوهشگران قرار می دهند. در این دسته از منا بع، اطلاعات مفیدی در زمینه معرفی معادن، شیوه استخراج، مسیرهای تجاری و خواص دارویی سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی ارائه شده است . در این نوشتار با هدف شناخت نقش سنگ لاجورد در تجارت، اقتصاد و فرهنگ در فاصله
قرون اولیه تا قرن دهم قمری به مطالعه و بررسی منابع و متون کهن اسلامی پرداخته شده تا بتوان به سوالات زیر پاسخ داد : معادن مورد استفاده لاجورد در دوران اسلامی چه بوده؟ سنگ لاجورد در زندگی مردمان این دوران چه کاربردی داشته است؟ آشنایی با انواع معادن لاجورد و کاربردهای تزیینی، درمانی و تولیدی لاجورد می تواند به ایجاد یک شناخت جدید از این سنگ و چرایی تدوام و محبوبیت تجارت آن در طول تاریخ کمک کند.
Gemstones and semi-precious stones in the documents and archaeological data، are always one of the most important evidences obtained from archaeological excavations. The discovery of these works can help to the archaeological studies in the field of recognition of mines، commerce، trade of goods and materials، production centers of this type of goods، intermediaries in the business، restoration of commercial roads and recognition of elite and wealthy class in a site. Besides the archaeological excavations، historical books and jewelry-letters provide valuable information in connection with the precious and semi-precious stones to the researchers. In this category of sources is presented useful information about mines introduction، mining methods، trade routes and medicinal properties of precious and semi-precious stones. In this research is tried to understand the role of lapis lazuli in trade، economy and culture from the early centuries until the tenth century Ah to can answer to question such as to questions such as what were lapis lazuli mines in the Islamic period? And lapis lazuli what applications have been in the life of society of this period? Recognition of types of mines and decorative، productive and pharmaceutical applications of lapis lazuli can be helped to the creation of new understanding of why the continuity and its commerce during the history.
خلاصه ماشینی:
در این نوشتار با هدف شناخت نقش سنگ لاجورد در تجارت ، اقتـصاد و فرهنـگ در فاصـله قرون اولیه تا قرن دهم قمری به مطالعه و بررسی منابع و متون کهن اسلامی پرداختـه شـده تـا بتوان به سؤالات زیر پاسخ داد: معادن مورد استفاده لاجورد در دوران اسلامی چه بوده ؟ سـنگ لاجورد در زندگی مردمان این دوران چه کاربردی داشته است ؟ آشنایی با انواع معادن لاجورد و کاربردهای تزیینی ، درمانی و تولیدی لاجورد می تواند به ایجاد یک شناخت جدید از این سنگ و چرایی تدوام و محبوبیت تجارت آن در طول تاریخ کمک کند.
The sources of the lapis-lazuli found in Iran: South Asian archaeology,P 50; Hermann, G.
در این کتب در کنار ذکر معادن سنگ بیجاده و یاقوت به وجـود معـدن سـنگ لاجـورد بدخـشان ١- نصیرالدین طوسی ، محمد بن محمد بن حسن ، (١٣٤٨)، تنسوخ نامه ایلخانی ، با مقدمـه و تعلیقـات مـدرس رضوی ، چ ١، تهران : انتشارات بنیاد فرهنگی ایران ، ص ١١٦.
ابوریحان بیرونـی در کتاب ارزشمند الجماهر فی المعرفه الجواهر مـی نویـسد: «سـنگ لاجـوردی کـه بـه سـوی خراسان و عراق حمل می گردد، از بدخشان و آنچه که به سوی مغرب رهسپار اسـت از معـدن لاجورد ارمنیه (ارمنستان ) است ».
٣- ابن سینا، حسین بن عبدالله ، (١٣٨٩)، قانون ، ترجمه عبدالرحمن شرفکندی ، ج ٢، تهران : سروش ، ص ٢٠٠؛ جرجانی ، همان ؛ کحال ، علی بن عیسی ، (١٣٨٧)، تذکره الکحالین ، تهران : دانشگاه علوم پزشکی ، مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی ، طب اسلامی و مکمل .