چکیده:
بر اساس گزارشهای موجود در برخی از منابع، امام هادی(ع) (م 254ق) در یکی از مجالس متوکل عباسی (ح 232ـ247ق) اشعاری در فنا و بیاعتباری دنیا خوانده و متوکل را تحت تاثیر قرار داده است. منابع موجود درباره پیشینه این شعر، سراینده آن، تعداد ابیات و برخی جزئیات دیگر آن، با هم تفاوت دارند. این پژوهش، درصدد است با رویکردی تاریخی و با مطالعه منابع تاریخی، حدیثی، تفسیر و ادبی، این رویداد را بررسی کند و سیر تطور گزارش آن را نشان دهد.
یافتههای پژوهش حکایت از آن دارد که شعر یادشده، از جمله اشعار عمومی است که پیشینهای قبل از امام هادی(ع) دارد و در موقعیتهای مربوط به یادکرد مرگ بر زبان آورده میشده و آن حضرت، تنها بدان تمثل کرده است. همچنین، انتساب این اشعار به امیر مومنان، علی(ع) و نیز اصالت ابیاتی که در منابع عصر صفوی ذکر شده، به استناد این منابع، قابل اثبات نیست
خلاصه ماشینی:
"گزارش این مجلس و برخورد متوکل با امام، در منابع بسیاری با گرایشهای شیعی و سنی آمده و به عنوان یکی از ویژگیهای امام که عبارت از نفوذ کلام وی در منقلبکردن افراد است، در منابع تاریخی نقل شده است؛ اما تاکنون سیر تطور و گسترش این خبر، مورد بررسی و واکاوی قرار نگرفته است.
برخی نویسندگانی که گزارش را به مانند مروج الذهب مسعودی آوردهاند و قرائت این اشعار توسط امام هادی7 را مربوط به مجلس بزم متوکل دانستهاند، به شرح ذیل میباشند: عبدالملکبنکردبوس توزری (زنده در 575ق) در الاکتفاء، شریشی (م 619ق) در شرح مقامات الحریری، ابنبحتری حلبی (م بعد 625ق) در انس المجنون، سبطبنجوزی (م 654ق) در تذکرة الخواص، ابنخلکان (م 681ق) در وفیات الأعیان، علامه حلی (م 726ق) در منهاج الکرامة، ابوالفداء (م 732ق) در تاریخ ابوالفداء، ذهبی (م 748ق) در تاریخ الاسلام، ابنالوری (م 749ق) در تتمة المختصر، صفدی (م 764ق) در الوافی بالوفیات، یافعی (م 768ق) در مرآة الجنان، ابنکثیر (م 774ق) در البدایة والنهایة، سید حیدر آملی (م 782ق) در تفسیر المحیط الأعظم و خواجه محمد پارسا (م 822ق) در فصل الخطاب.
نتیجه منابع کهن، شعری را مشتمل بر نه بیت به امام هادی7 منسوب کرده و اظهار داشتهاند که آن حضرت، این اشعار را در مجلس بزم متوکل برای تنبه وی و همراهانش خوانده است.
تنها گونه چهارم که اشعار به امام علی7 منسوب شده و ابیات آن به 25 بیت افزایش یافته است، ریشهای در منابع کهن ندارد و ازاینرو، این انتساب، فاقد اعتبار است."