چکیده:
در اخبار مربوط به حوادث آغازین پیدایش» گاهی به آفرینش اولیة تعدادی از عناصر پرداخته
شده و گاهی به عوالم پیشین اشاره شده است. سخن در چیستی و ویژگیها و ترنّب در میان عوالم
نخستین فارغ از بررسیهای عقلانی و استنادی به این اخبار» امری لازم و برجایمانده تلقی
میشود. عالم «انوار» اولین عالمی است که به نور الهی منسوب بوده است که در آنء انوار خاصی
تحت الهامات روحالقدس به تسبیح و تحمید الهی پرداختهاند. این عالم به انوار خاصی اختصاص
داشته و تقدم و ترنّب وجودی بر دیگر عوالم عمومی داشته است. اولین عالم فراگیر و همگانی؛
«ارواح» نام دارد که دوهزار سال پیش از مرحله بعدی (ذری) آفریده شده است. در این عالم از
فرصتی که برای ارواح فراهم گردیده» آزمونهایی برای تعیین گرایشها و جهتگیریهای کلی آنان
صورت گرفته است. بعد از مهیا شدن طینت حضرت نیز ابدان ذرّهای شکل گرفته که برای
این ابدان تطورات وجودی نظیر ظلی؛ شبحی و ذری خاص از این روایات قابل استنباط است. به
این اشکال وجودی در یک معنای عام نیز عالم ذر اطلاق شده که در این فرصت به یکی از مراحل
آن, به نام «عالم اظلال» اشاره میشود.
خلاصه ماشینی:
عالم انوار در ابتدا باید دانست که در نقلهای متعددی از واژه «نور» (کلینی، 1407ق، 1: 21، 389 و 402) و مشتقات آن نظیر «انوار» (قمی، 1404ق، 2: 228؛ ابنبابویه، 1413ق، 2: 613؛ طوسی، 1411ق، 2: 753؛ جوهری، بیتا: 6؛ ابنمشهدی، 1419ق: 529؛ کفعمی، 1418ق: 300) در بیان حوادث نخستین آفرینش یاد شده که هر یک به نوعی در صدد معرفی عالمی که موسوم به «انوار» است، هستند.
در نقل ذیل، جزئیات دیگری از عالم انوار و این اشباح، بیان گردیده است: معاذ بن جبل نقل کرده که رسول خدا فرمودند: «خداوند هفتهزار سال قبل از آفرینش دنیا، من و علی و فاطمه و حسن و حسین را آفرید.
(مفید، 1414ق: 81ـ84) ملاصدرا (صدرالمتألهین، 1981، 8: 331) نیز همانند شیخ مفید (مفید، 1413ق (الف): 53) احادیث دال بر خلقت ارواح پیش از ابدان را حمل بر بیان حقایقی در علم الهی میکند؛ در حالی که در نقلهای گذشته اولا، این انوار پیش از خلقت مخلوقات بسیاری آفریده شده بودند و ثانیا، همین اشباح به تسبیح و تحمید الهی مشغول بودهاند.
تعابیری که در خصوص آفرینش ارواح پیش از ابدان مطرح شده نیز شاهد مناسبی بر عمومی بودن عالم ارواح است: امام صادق فرمود: «مردی خدمت امیرالمؤمنین آمد و آن حضرت همراه اصحابش بود.
استفاده از واژگان یکسانی نظیر اشباح و یا أظله در روایات مربوط به عوالم نخستین که در عالم انوار نیز مورد اشاره قرار گرفت، مشکل تفسیر این احادیث را دوچندان میکند.
نخستین عالمی که در این اخبار معرفی گردیده است، عالم انوار است که اولیای الهی به تأیید روحالقدس مشغول به تسبیح و تقدیس حضرت حق ـ جل و علی ـ بودهاند.