چکیده:
ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﯽ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﺤﺪث ﺑﻮدن، از ﻣﺘﮑﻠﻤﺎن ﻋﻘﻞﮔﺮای ﺷﯿﻌﻪ در دوره ﺻﻔﻮﯾﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽ اﺳﺘﻔﺎده «ﻧﻘﻠﯽ»و «ﻋﻘﻠﯽ» آﯾﺪ. او ﺑﺮای اﺳﺘﻨﺒﺎط آﻣﻮزهﻫﺎی ﮐﻼﻣﯽ از ﻫﺮ دو روش عقلی و نقلی ﻣﯽﮐﻨﺪ. ﻣﻘﺎﻟﮥ ﺣﺎﺿﺮ ﻣﯽ ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﯽ را ﻣﻮرد ﺗﺤﻠﯿﻞ و ﮐﻮﺷﺪ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻋﻘﻞ و روش ﻋﻘﻠﯽ ﻋﻼﻣﻪ در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮐﻼﻣﯽ، ﻫﺪفﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار دﻫﺪ. ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮ، ﺑﺮرﺳﯽ روش ﻋﻘﻠﯽ اﺻﻠﯽ اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر اﺳﺖ. او ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻧﻘﺶ اﺑﺰاری ﻋﻘﻞ، آن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻌﺘﺒﺮ در ﺗﺤﺼﯿﻞ ﻣﻌﺎرف دﯾﻨﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد. ﻋﻼﻣﻪ ﺑﺴﯿﺎری از ﺴﻦ و ﻗﺒﺢ ﻋﻘﻠﯽ، ﻗﻮاﻋﺪ ﮐﻼﻣﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ: ﺣ ﻗﺎﻋﺪه وﺟﻮب اﺻﻠﺢ و ﻗﺎﻋﺪه ﻟﻄﻒ را ﻗﺒﻮل دارد و ﺑﺪانﻫﺎ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ اﻣﺎ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل، در ﻣﻮاﺿﻌﯽ از آﺛﺎرش، ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﻫﺎﯾﯽ را ﺑﺮای ﻋﻘﻞ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺑﺮ اﺳﺎس ﯾﺎﻓﺘﮥ اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ، ﻣﺠﻠﺴﯽ را ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺘﮑﻠﻤﯽ ﻋﻘﻞﮔﺮا داﻧﺴﺖ.
In addition to be a narrationist، Allama Majlesi is one of the Shi'a intellectual theologian in the Safavid period. To deduce the kalami teachings، he uses both "rational" and "narrative" methods. The present article tries to analyze and examine the place of reason and the rational method of Allama Majlesi. In other words، the study of Allama's rational method in dealing with kalami topics is the main purpose of this writing. In addition to the instrumental role of reason، he also recognizes it as one of the authentic sources in gaining the religious knowledge. Allama accepts many rules of theology such as rational goodness and obscenity، the rule of necessity of the fittest and the principle of grace and argues to them; but at the same time in some positions of his works، he places limits on reason. According to the findings of this study، Majlesi should be considered a rationalist theologian.
خلاصه ماشینی:
علامه بسیاری از قواعد کلامی مانند: حسن و قبح عقلی، قاعدۀ وجوب اصلح و قاعدۀ لطف را قبول دارد و بدان¬ها استدلال می¬کند؛ اما در عین حال، در مواضعی از آثارش، محدودیت¬هایی را برای عقل قائل شده است.
مسئله این تحقیق این است که جایگاه عقل در منظومۀ فکری علامه مجلسی کجاست؟ اساسا گسترۀ حجیت و اعتبار عقل در اندیشۀ او تا چه حد است؟ چه محدودیتهایی عقل را در عرصۀ معارف دینی احاطه کرده است؟ موضع علامه در قبال قاعدۀ حسن و قبح عقلی و قواعد متفرع بر آن چیست؟ دیدگاه او در معارضه و تعامل عقل و نقل کدام است؟ به طور خلاصه، روش عقلی علامه مجلسی در مواجهه با مباحث کلامی چیست؟ مقاله V.
علامه مجلسی ذیل روایت امام کاظم خطاب به هارون الرشید که در منابع متعدد نقل شده است (مجلسی، 1423ق، 2: 239)، می¬آورد: امور دینی یا از ضروریات دین است که اختلافی بین امت در آنها وجود ندارد و در علم به آنها، به نظر و استدلال نیازی نیست.
این عبارت علامه نیز گویای مبنای فکری او در منابع دینی است و خیلی روشن بیان میکند که در غیر ضروریات دین باید از براهین عقلی قطعی و نقل قطعی، اعم از آیات محکم قرآنی و اخبار متواتر استفاده کرد و به آنها تمسک جست.
علامه مجلسی همچون دیگر متکلمان امامیه در موارد متعددی، از حسن و قبح عقلی برای اثبات آموزه¬های دینی و یا رد مخالفان استفاده کرده است.
علامه برای اثبات وجوب عقلی نصب امام بر خداوند، به این قاعده تمسک کرده است (مجلسی، بی¬تا: 64).