چکیده:
یکی از مفاهیم پرکاربرد در قرآن کریم مفهوم «رزق» است. رزق در برخی اوصاف خدا ازجمله «الرزّاق» تجلی مییابد و با برخی مفاهیم اساسی در نظام معنایی قرآن کریم پیوند دارد. در این نوشتار سعی شده است با روش اسنادی - کتابخانهای و با توجه به بافت زبانی و دقت در مقتضای آیات، روابط مفهومی رزق با دیگر مفاهیم همنشین و جانشین در قرآن کریم، تحلیل و تبیین معناشناختی شود. روابط همنشینی مفهوم رزق براساس فاعل رزق، متعلّق یا مصداق رزق و دریافتکننده رزق در سه گروه جای میگیرند و روابط جانشینی آن نیز نخست براساس ساختارهای مشابه و دوم براساس روابطی مفهومی همچون شمول معنایی و هممعنایی شناسایی میشوند؛ درنتیجه، در این پژوهش علاوه بر تبیین جایگاه رزق در پیوند با دیگر مفاهیم قرآن کریم در محور همنشینی، مفاهیم جانشین آن نیز در قرآن کریم معرفی شده است.
To achieve the intention as well as the aim of Quran, it is necessary for one to know the semantic analysis of words. One of the most frequent concepts in the Holy Quran is the concept of “rezq” [sustenance] which has been reflected in some attributes of God such as “الرزاق” [Supplier] and is closely related to some basic concepts within the semantic system of the Holy Quran. In this paper, we have attempted to discuss the semantic and conceptual relations of “rezq” as well as other syntagmatic and paradigmatic concepts relevant to it. Syntagmatic relations of “rezq” are classified into 3 groups based on the subject of “rezq” whereas its paradigmatic relations are identified based on similar structures such conceptual relations as hyponymy and synonymy are identified. It is concluded that in addition to the explanation of the position of “rezq” in relation to other Koranic concepts in the syntagmatic axis, its paradigmatic concepts will be identified as well.
خلاصه ماشینی:
"در اینجا با توجه به سبک و سیاق هر دو آیه درمییابیم واژۀ «ءاتانی» را میتوان جانشین «رزقنی» دانست و «رحمة» را میتوان جانشین با مفهوم «رزقا حسنا» دانست که منظور از هر دو واژه (رحمة و رزقا حسنا) مقام نبوت است که با واژگانی متفاوت بیان شده است؛ بنابراین با توجه به ساختمان ظاهری آیات و سیاق، «ایتاء» در برخی موارد که به معنای بخشش الهی باشد، جانشین نسبی با مفهوم رزق است و رحمت خدا منشأ رزق است که علاوه بر بافت مشابه، شمول معنایی دارند.
در قرآن کریم موارد و مصادیقی از فضل الهی آمده و اموری را خدا، فضل خویش بر مردم معرفی کرده است که با توجه به سبک و سیاق آیه، معنای خاصی مییابد و یکی از این موارد رزق است: «یا أیها الذین ءامنوا إذا نودی للصلوة من یوم الجمعة فاسعوا إلی ذکر الله و ذروا البیع ذالکم خیر لکم إن کنتم تعلمون فإذا قضیت الصلاة فانتشروا فی الأرض و ابتغوا من فضل الله و اذکروا الله کثیرا (الجمعة/9 و 10) اکثر مفسران در آیه فوق فضل را به مفهوم رزق میدانند (طبرسی، 1372، ج10، ص 435؛ فخررازی، 1420، ج30، ص 543؛ طباطبایی، 1417، ج19، ص 274).
همانطور که پیشتر بیان شد مفهوم رزق، عطایی قابل بهرهبرداری است، که جانشین رزق قرار میگیرد: «کلا نمد هؤلاء و هؤلاء من عطاء ربک و ما کان عطاء ربک محظورا» (الإسراء: 20) با بررسی به عمل آمده برخی از مفسران عطاء را در آیه فوق به معنای نعمت و رزق میدانند و منظور از «من عطاء ربک» عطای دنیوی و همان رزق عام است که مشترک بین مؤمن و کافر است (طبرسی، 1372، ج6، ص 628) که اهل دنیا (عملشان) بهره دنیوی را میطلبند و اهل آخرت (عملشان) در دنیا رحمت و رزق اخروی را میطلبند."