چکیده:
نوشتة حاضر با استفاده از منابع کتابخانهای و به روش توصیفی ، به تحلیل و بررسی تطبیقیِ شفاعت از منظر آیات و روایات و دانشمندان فریقین پرداخته است. رحمت و بخشش الهی، مستقیماً به انسان نمیرسد، بلکه هر نعمتی، از راههای خاصّی نصیب آدمی میشود. همانطور که در این جهان نیز، مثلاً رزق، از راه کار کردن به ما میرسد. یکی از راههای نزول رحمت الهی شفاعت است؛ آن هم شفاعتیکه خداوند اجازه دهد؛ زیرا اگر خدا نخواهد، شفاعتی در کار نیست. مهمترین مؤلفه دریافت شفاعت نیز قابلیت یافتن برای آن است؛ یعنی آدمی، خود باید مقدماتی را فراهم کند تا شایستة نجات شود. ما در اینجا نخست به تعریف شفاعت در لغت و اصطلاح پرداختهایم و سپس اقسام آن را ذکر کردهایم. در ادامه نیز به ذکر شفاعت در آیات و روایات پرداخته و در انتها شفاعت را از منظر دانشمندان فریقین تحلیل و بررسی کردهایم.
خلاصه ماشینی:
اين شفاعت در بحثهاي مذهبی مطلقاً معنا ندارد؛ زيرا نه خداوند اشتباهي ميکندکه بتوان نظر او را عوض کرد و نه عواطف انساني در او هست که بتوان آن را برانگيخت و نه از نفوذ کسي وحشت دارد و نه پاداش و کيفرش بر محوري غير از عدالت است (همانجا).
اين اقتضا را، که نوعي از شفاعت است، شفاعت رحماني يا شفاعت الهي گويند و قرآن اين نوع شفاعت را منشأ تمامي شفاعتها معرفي کرده (همان، 1390ق، ص81) و در اين باره گفته است: {قُلْ لِلهِ الشَّفاعَةُ جَمِيعاً} ؛ «اين حقيقت را به مردم برسانکه شفاعت به تمام معنا به خدا اختصاص دارد» (زمر : 44).
عدهاي از دانشمندان اسلامي شفاعت روز رستاخيز را طوري معنا و تفسير ميکنندکه با مسئلة وساطت در فيض تطبيق ميشود و اين معنا را چنين توضيح ميدهند: بعضي از افراد، در اثر معاصي و گناهان، استعاد و قابليتشان را بهطوري از دست دادهاندکه هرگز نميتوانند مستقيمـاً و بدون واسطه از مبدأ فيض ـکه خداي رحمان است ـ فيض بگيرندکه تا بدين وسيله از عذاب و شکنجه نجات يافته و از نعمتهاي گوناگون وي در بهشت جاويد، بهرهبرداري کنند.
نموداري از محبوبيت مردان خدا بهوسيلة مسئلة شفاعت، شخصيت و محبوبيت شفاعتکنندگان، که مردان حقيقت و فضيلتاند، به خوبي روشن ميشود؛ زيرا در روز رستاخيز خداي عظيم به آنان اذن و رخصت ميدهدکه در پيشگاه وي قرار بگيرند و دربارة عدهاي از گناهکاران شفاعت کنند و دعا و شفاعتشان نيز در اين باره پذيرفته ميشود (هاشمزاده هريسي، 1390ق، ص36).