چکیده:
این مقاله کوشیده است عوامل دخیل در حفظ یا تغییر زبانهای محلی ایران را بررسی کند. از میان این عوامل، ’نگرشهای زبانی‘ و ’انتخاب زبان‘ مورد بحث قرار گرفتهاند، چرا که به نظر میرسد این دو عاملِ درهمتنیده، به دلیل ماهیت انعطافپذیریشان پیامدهای مستقیمِ سایر عوامل دخیل باشند. به بیانی دیگر، مثبت یا منفی بودن نگرشهای گویشوران نسبت به زبان بومیشان و به دنبال آن، انتخاب یا عدم انتخاب زبانشان در موقعیتهای مورد نیاز به جهتگیریهای عوامل دخیل در حفظ یا تغییر آن زبان بستگی دارد. بر این اساس، در مقالۀ حاضر، نگرشهای زبانی و انتخاب زبان در دو بخش مجزا از هم مورد بحث قرار گرفتهاند و به دنبال مبحث انتخاب زبان، پدیدههای حفظ و تغییر زبان مطرح شدهاند. در ادامه، به تعدادی از پژوهشهای انجام یافته در زمینۀ حفظ و تغییر زبانهای بومی، هم در خارج از ایران و هم در داخل ایران، با در نظر گرفتن دخالت نگرشهای زبانی، انتخاب زبان، و دیگر عوامل دخیل اشاره شده است. در بخش پایانی، به دنبال نتیجهگیری از مباحث بخشهای پیشین، روند تدریجی زوال زبانهای محلی ایران بر اثر دخالت برخی عوامل و مشخصاً دخالت سازمان صدا و سیما و وزارت آموزش و پرورش تذکر داده شده است.
خلاصه ماشینی:
پيش از ورود به بحث يادشده ، شايستۀ يادآوري است که حفظ زبان و تغيير زبان به عنوان دو پديدٔە متقابل ، برآيند حرکت جمعي و بلند مدت انتخاب و کاربرد زبان هستند و انتخاب يک زبان از ميان دو يا چند زبان نيز تحت تأثير نگرش هاي زباني افراد قرار دارد.
با اين حال ، برخي از والدين دوزبانه [دست کم بر اساس مشاهدات شخصي نگارندگان اين سطور] گرايش به آموزش زبان فارسي به فرزندان خود در محيط خانواده دارند که اين را مي توان از نشانه هاي تغيير زبان مادري فرزندان يادشده دانست ، چرا که به باور ديتمار (Dittmar) (١٩٧٦؛ نقل از بشيرنژاد، ١٣٨٣)، زباني که در حوزٔە خانواده به کار نمي رود در مقايسه با زباني که در حوزٔە خانواده کاربرد دارد از شانس کم تري براي بقا برخوردار است .
صفائي اصل (١٣٨٣) در بررسي نگرش دانش آموزان دبيرستان هاي شهر مرند نسبت به استفاده از زبان فارسي چنين يافت که دختران در مقايسه با پسران بر اساس نگرش مثبت تر خود نسبت به فارسي رغبت بيش تري به استفاده از زبان فارسي در محيط مدرسه از خود نشان مي دهند و از اين رو، ناخواسته در جهت تغيير زبان مادري خود، يعني ترکي ، تلاش بيش تري مي کنند.
بشيرنژاد (١٣٨٤) در رسالۀ دکتري خود با مطالعۀ جايگاه و کاربرد زبان هاي مازندراني و فارسي و نيز در بررسي نگرش هاي گويشوران مازندراني نسبت به زبان هاي يادشده در استان مازندران به اين نتيجه دست يافت که زبان غالب در مدارس استان ، فارسي است .