چکیده:
یکی از مسائل مهم فرهنگی در جوامع، موضوع جنسیت است که نمود آن و نگرش در مورد آن در فرهنگها و جوامع مختلف، شباهتها و تفاوتهای بنیادینی دارد. بررسی شباهتها و تفاوتهای بینفرهنگی میتواند به شناخت بهتر فرهنگها کمک کند. نهادهای آموزشی در جوامع نیز بهعنوان ارکان تأثیرگذار در فرهنگ، بهطور مستقیم یا غیرمستقیم، از این مسئله تأثیر میپذیرند. در اینمیان، کتابهای درسی بهعنوان یکی از ابزارهای مهم در پیریزی چارچوب فکری دانشآموزان شناخته میشوند. هدف مقالۀ حاضر، بررسی شباهتها و تفاوتهای نمود جنسیت در کتابهای درسی فارسی، انگلیسی، و فرانسه در ایران در طول یک دوره زمانی هفتادساله (1391-1316) است. کتابهای بررسیشده در این پژوهش، 9 جلد کتاب درسی اول دبیرستان شامل کتابهای فارسی سالهای 1319، 1363، و 1391، کتابهای فرانسه مربوط به سالهای 1316، 1367، و 1391، و کتابهای انگلیسی سالهای 1319، 1360، و 1391 است. استفاده از روشهای تحلیل محتوای کیفی و فراوانیسنجی در این پژوهش، نشانگر شباهتها و تفاوتهایی است که بهنظر میرسد تاکنون کمتر بهچشم آمده است. علاوهبر این، در کتابهای درسی انگلیسی و فرانسه مورد استفاده در ایران، شواهدی دالّ بر وجود شباهتها و تفاوتهایی در زمینه جنسیتی شدن محتوای کتابهای درسی انگلیسی و فرانسه وجود دارد. یافتههای پژوهش حاضر میتواند مسیر کسب بینش بهتر درباره ارتباط میانفرهنگی بین ایران، فرانسه، و انگلیس را هموار کند.
خلاصه ماشینی:
تصاویر زنان در کتابهای درسی دهه 1360 الفـ کتاب فارسی (1367): همانند کتاب فارسی دهۀ 1320، در این کتاب نیز هیچ تصویری مربوط به مرد یا زن آورده نشده و تنها به یادگیری متون و دستور زبان توجه شده است.
کتابهای درسی دهۀ 1320 الفـ کتاب فارسی (1319): در این کتاب، هیچ تصویری متشکل از مردان و زنان ارائه نشده است.
کتابهای درسی دهۀ 1320 الفـ کتاب فارسی (1319): علاوهبر عدم ارائه تصویری از زنان، و تصویر زنان و مردان، در این کتاب هیچ تصویری از مردان نیز ارائه نشده است.
فراوانی ضمایر و اسامی خاص زنان و مردان در کتابهای دهههای مختلف (رجوع شود به تصویر صفحه) اطلاعات جدول شماره (4) بیانگر این است که در اکثر کتابهای درسی تدوینشده در دهههای مختلف، تعداد ضمایر و اسامی خاص ارائهشده از زنان، در مقایسه با مردان کمتر بوده است.
نمودار شماره (4) در راستای بررسی تطبیقی مشاغل بیشتر نسبتدادهشده به مردان و زنان در کل کتابهای درسی و در بازۀ 70ساله مورد نظر این پژوهش ارائه شده است.
همچنین، در توضیحات بالا این نکته که در کتاب انگلیسی دهۀ 1320، فراوانی نجیبزادگی و قهرمان بودن برای زنان و مردان، بهترتیب، 4 و 2 است، مطرح شد؛ بااینحال، در کل کتابهای درسی بررسیشده، این نسبت 4 به 3 و بیانگر این است که زنان در این نوع مشاغل و صفات بر مردان برتری دارند.
Gender representation in EFL materials: An analysis of English textbooks of Iranian high schools.