چکیده:
دانش مکی و مدنی ـ همچون برخی دیگر از مباحث علوم قرآنی ـ با هدف اثرگذاری در تفســیر قرآن و خدمت به فهم آن شــکل گرفته اســت . اما در عمل ، «نقش آفرینی این دانش در تفســیر» به برشــمردن چند فایده در کتب علوم قرآن محدود گشــته و در لابه لای هزاران صفحه تفسیر ناپیدا مانده است ؛ از این رو، برای نمایاندن چگونگی و گستره اثرگذاری این دانش در پیشبرد مباحث تفسیری و نیز آموزش
نحوه به کارگیری آن در فهم آیات ، لازم اســـت مراجعه ای دوباره به منابع تفسیری صورت گیرد. بررسی دامنه کارکردهای دانش مکی و مدنی در تفســیر نشــان میدهد که شــناخت مکی و مدنی در مقوله
«نقد» در تفسیر اثرگذار بوده است . شناخت مکی و مدنی در مقوله نقد در تفســیر المیزان در دو شــکل نقد «جزءنگر» و نقد «کل نگر» با سازوکاری کاملا متفاوت دیده میشود که نمونه های هر یک از این دو شـــکل نقد را میتوان در ســـه حوزه «نقد روایت »، «نقد آراء تفســیری» و «نقد نســخ آیه » بازیافت . در مجموع بررســی عملکرد مفسران قبل از علامه در قبال نمونه های نقد شده توسط علامه نشان میدهد که مفســـران قبل از علامه ، عموما از «نقد کل نگر» اســـتفاده نکرده اند و استفاده از این شیوه نشان ظریف اندیشی علامه طباطبایی در استفاده از دانش مکی و مدنی است .
خلاصه ماشینی:
شماری از پژوهشگران از این منظر بحث مکی و مدنی را در تفسیر المیزان مورد بررسی قرار داده اند همچون : مقاله «مکی و مدنی و آرای بدیع علامه طباطبایی(ره )» نوشتۀ محمد هادی مؤذن جامی (بینات ، بهار ١٣٨٤، 4 فصلنامه علمی ـ پژوهشی «تحقیقات علوم قرآن و حدیث » دانشگاه الزهرا(سلماللعلیها)، سال ١٥، پیاپی٣٧ دیگر، اثرگذاری و کارکرد این دانش در پیشبرد مباحث تفسیری که کمتر مورد توجه قرار گرفته است .
5 رکردی دیرآشنا، اما ناگفته از دانش مکی و مدنی (رهیافتی بر اساس تفسیر المیزان ) ١ـ شناخت ناسخ و منسوخ ، ٢ـ کمک به فهم درست آیات ، ٣ـ شناخت تاریخ تشریع ، ٤ـــ آشنایی با شیوه ی دعوت و مراحل آن ، ٥ـــ اطمینان به تلاش مسلمانان صدر اسلام برای حفظ قرآن ، ٦ــــ کمک به استدلال های فقهی و استنباط احکام ، ٧ــــ کمک به استدلالات کلامی، ٨ــــ آگاهی تقریبی نسبت به زمان نزول آیات و سور ٨ــــ آگاهی تقریبی نسبت به زمان نزول آیات و سور (زرکشی، ١٣٧٦ق ، ج ١، ص ١٨٧؛ سیوطی، ١٤١٦ق ، ج ١، ص ٣٤؛ حکیم ، ١٤١٧ق ، ص ٧٥ــــــ٧٦؛ رامیار، ١٣٧٩ش ، ص ٦٠٣؛ معرفت ، ١٤٣٢ق ، ج ١، ص ١٢٩؛ میرمحمدی، ١٤٢٠ق ، ص ٢٨٩؛ حجتی، ١٣٨٢ش ، ص ٧٣) جالب آن که مطرح شـــدن این فوائد و کارکردها در کتب علوم قرآنی به یک اندازه قدمت ندارد؛ از این میان ،تصریح به اثرگذاری مکی و مدنی در شناخت «ناسخ و منسوخ » سابقه ای کهن دارد١، اما توجه به کارکردهای دیگر مکی و مدنی همچون «کمک به ارائه ی تفسیری درست از آیات »، به رغم ارزش و اهمیت فراوان ، قدمت چندانی ندارد و طرح آن ها عموما به «چند دهه اخیر» باز میگردد.