چکیده:
کارکرد موثر روش "گفتمان کاوی تاریخی" در حوزه ی مطالعات دینی و به طور خاص در حوزه ی تفسیر قرآن، ما را بر آن داشت تا به تحلیل گزاره های تفسیری سعید بن جبیر در جایگاه یکی از مفسران تاثیرگذار شیعه در کوفه بپردازیم. کاربست این روش، نشان داد روح حاکم بر تفسیر سعید گفتمان های "تاریخی" و "فقهی" است که با مضامین شیعی پیوند خورده، ساخت بیانیِ این گفتمان ها نیز یا پرسمانی و یا غیرتاویلی است؛ اولی ناظر به ویژگی آغاز فرهنگ پرسش گری و ایجاد زمینه ای برای مرجعیت زایی کلام پیامبر و قرآن در این مقطع زمانی که مورد هجمه قرار گرفته بود و دومی بیانگر هیمنه ی خوانش عرفی و قرائت استاندارد بر تفسیر سعید که البته برخی از مفاهیم بنیادین تشیع از آن استثنا شده، این خوانش عرفی، همان طور که می دانیم، بعدها تحت عنوان فهم پذیری قرآن، تبدیل به بحثی کاملا علمی گشته است.کلمات کلیدی: سعید بن جبیر، تاریخ تفسیر امامیه، تفسیر روایی، تفسیر کوفه، گفتمان کاوی تاریخی، گفتمان محمد، نبوت شناسی.
خلاصه ماشینی:
برخی از روایات تفســـیری ســـعید به گونه ای اســـت که به طور تلویحی حاکی از برخی جریان های اجتماعی آن دوره اســت ؛ اشــاره ی غیرمســتقیم به جریان زهدگرایی، که با تعابیر زهاد یا متقین و یا به تعبیر غربی ها piety minded از آن یادشده ، وجود روایاتی مبنی بر فضیلت یا تقبیح بوم ها (ذیل آیات ٩٦ آل عمران ، ١٨ ســبأ) و هم چنین گزارش های ناظر به فرهنگ "جبرگرایی" بازتابی از جریان های اجتماعی آن دوره است که در تفسیر سعید نیز منعکس شده است (درباره ی جریان زهدگرایی و جبرگرایی بنی امیه بنگرید: religious scholars and the omayyads,p 47-48/50 128 گفتمان کاوی تفسیر شیعه در کوفه ؛ بازپژوهی اندیشه های تفسیری «سعید بن جبیر» میرسد حتی موضوعات تاریخی، به نسبت مباحث فقهی، با رویکرد ذکر سبب نزول آیات در پیوند با داستان های انبیاء، بر تفسیر سعید بن جبیر هیمنه دارد١؛ منع حضور قصاص در کوفه ٢ از یک ســو و ورود ســعید٣ به این حوزه ، این فرضــیه را مطرح میســازد که احتمالا ســـعید نمایند ی شـــیعه در تحلیل قصـــص قرآن در کوفه بوده و قصـــد داشـــته دیدگاه اهل بیت (ع )درباره ی نبوت را در قالب گزاره های تاریخی قرآن و قصص مطرح سازد.