چکیده:
در عصر گسترش چتر اخلاق و تاسیس و توسعه اخلاق های کاربردی و حرفه ای، چه امری مهم تر از علم و باور که هر دم با انسان همدم است و تهی بودن آن از اخلاق، می تواند علم را مخرب و مخدر سازد. بسیاری از سنت های فلسفی و معرفتی، از آداب و سلوک علمی سخن گفته اند؛ با وجود این به نظر می رسد باید «اخلاق علم» را به جد در قالب یک رشته علمی در نظر گرفت و از بنیان و بنای آن سخن گفت. با وجود نگاشته های فراوان در زمینه اخلاق پژوهش، تاکنون آثار محدودی به مقوله اخلاق علم پرداخته اند و سعی در تدوین اخلاقیات در آزمایشگاه و نیز نشر نتایج علمی داشته اند. برای توسعه این زیررشته و نیز تبیین چارچوبی برای تدوین اخلاقیات علم، مقدمات و مولفه هایی لازم است که در این مقاله بدان ها پرداخته می شود؛ اموری همچون امکان و ضرورت تدوین اخلاق علم، پیکره اخلاق علم، چالش های تدوین این رشته و پیش نیازهای لازم برای سازماندهی آن.
In the age of spread of ethics, and development of applied and professional ethics, there remains nothing more significant than science and belief being accompanied with human being all times; the fact that without ethics would destroy science. Many philosophical and epistemic traditions have spoken of scientific rules and manners of conduct; nevertheless, it seems necessary for ethics of science to be regarded as an scientific field and study it completely. In spite of many works in the ethics of research, few works may be found on ethics of science and tried to compile ethical regulations in libraries and publishing scientific findings. To develop this sub-field and explain a framework for compiling ethics of science, some primary agents and compoents is necessary. Such necessaries including possibility and necessity for ethics of science, content of the ethics, challenges facing the branch to be compiled and necessary grounds for it to be organized have been studied in the paper.
خلاصه ماشینی:
comتاریخ دریافت: 28/3/1396 تاریخ پذیرش: 25/8/1396 طرح مسئله طرح مسائل مشترک بین شاخههای علمی و ازجمله اخلاق، فلسفه علم و معرفتشناسی از یکسو، توسعه اخلاق کاربردی و زیرشاخههای آن از سوی دیگر، و ظهور چالشهای اخلاقی در عرصه علم و فنآوری از سوی سوم، به پدید آمدن «اخلاق علم» و ضرورت پژوهش در این حوزه انجامیده است.
با این حال، برخی فراز و فرودها در مسیر علمی و پژوهشی، آبستن آفرینش چالشهای اخلاقی هستند که با برشمردن و تحلیل اجمالی آنها ـ مانند: پیوند تلاشهای علمی با مسائل مالی (جایزه) و تشویقی (ارتقا)، مستعد بودن نتایج علمی برای استفاده دوسویه نادرست و درست و وابسته بودن کشف حقایق و کامیابی در غایت علم، به هنجارهای اخلاقی ـ ارزش اخلاق علم و ضرورت تدوین آن دوچندان میشود.
همچنین مراد از مرتبه بعد از آن، تعیین علم نافع (علمی که به خودی خود سودمند باشد و هیچ نحوه فساد و بطلانی در مقام آموزش یا عمل به آموختههای آن راه نیابد (جوادی آملی، 1389: 223) و انسان را در مسیر ترقی و تعالی دنیا و آخرت یاری کند) (همان: 237) از غیر آن میباشد که اخلاق بین علوم حاصل شده غربال میکند و معارفی را که سودی برای صاحب وی ندارند، به وی گوشزد میکند تا از Casuist approach.
اینکه (در حوزه اخلاق عام) در همه جای عالم و بین انسانها نتوان اصول کلی اخلاقی یافت، آنگاه (در حوزه اخلاق خاص و حرفهای) نیز نمیتوان دستورهای فراگیر و همهپسند پیشنهاد کرد و اخلاق علم در یک اجتماع به اجتماع دیگر متفاوت خواهد بود و درنتیجه علم پدیدآمده نیز متفاوت خواهد شد؛ حال باید دید از نگاه معرفتشناختی، چگونه علمی که سرشت آن بر واقعنمایی است، متکثر خواهد شد و نیز از دریچه فلسفه علم، چگونه علمابزاری میتواند تعدد یابد.