چکیده:
هرچند ضمیر نسبت به انواع دیگر کلمه مانند صفت، قید، فعل، اسم و مقولههای دیگر، تنوع کمتری دارد اما باز میتواند یکی از مهمترین انواع کلمه باشد که شاعر با آن رفتارهای ویژهای داشته باشد و محملی برای خلاقیتها و مقاصد شاعرانۀ خود قرار دهد. هدف این مقاله بررسی خلاقیتهای شاعرانه در عرصۀ ضمیر و کارکردهای هنری آن در شعر با تأکید بر اشعار شاملو است که با روش توصیفی ـ تحلیلی به این موضوع پرداخته است. این مقوله زبانی که در زبان رسمی و غیر ادبی کمتر دستخوش تغییر میگردد در شعر شاملو به دلیل دخل و تصرفات هنری در حوزه زبان بستری برای خلاقیتها و برجستهسازی زبان شده است. مهمترین کارکردهای ضمیر در شعر او در دو حوزه بافت خرد و گفتمان قابل بررسی است. حوزه نخست شامل ایجاد برجستگیهای زبانی و معنایی است که از طریق ترکیبسازی، تلفیق ضمایر، باستانگرایی، تصرف در جایگاه نحوی، ایجاز، ایجاد موسیقی و… است و در حوزه دوم انسجام متن، ایجاد ابهام و توسع معنایی، تقابل و تأکید معنایی، ایجاد تعلیق و… مهمترین کارکردهای ضمیر در شعر شاملو محسوب میشود. این مقوله دستوری ارزشهای زیباشناختی و هنری چندگانهای در شعر او یافته است.
Naftha-al-Masdour is a book written by shahab-el-din mohammad khorandazy، during the mongl’s attack. the prose of this book is mixed with the stylistic device، so the prose of Naftha-al-masdour is equal to the poem. the domination of the writer to use the stylistic device and the images poetic more closer the prose of this book to a poem. there is not only the lots of the stylistic device but also there is the feeling of humanity and equal the explication’s poetic .so we can consider this book as a poetic prose. this prose is a literary prose that its writer use the images and pictures poetic and the prose in the same time. if these stylistic devices are used more closer to a poem. in this search، we try to show the stylistic device and the beuty poetic of the Naftha-al-masdour، to help the ewaders to find another way to read the book.
خلاصه ماشینی:
حوزه نخست شامل ایجاد برجستگیهای زبانی و معنایی است که از طریق ترکیبسازی، تلفیق ضمایر، باستانگرایی، تصرف در جایگاه نحوی، ایجاز، ایجاد موسیقی و… است و در حوزه دوم انسجام متن، ایجاد ابهام و توسع معنایی، تقابل و تأکید معنایی، ایجاد تعلیق و… مهمترین کارکردهای ضمیر در شعر شاملو محسوب میشود.
هدف این مقاله نشان دادن جنبههای هنری ضمیر است که یکی از ظریفترین مقولههای دستوری محسوب میشود و در نگاه نخست به نظر نمیرسد شاعر بتواند رفتارهای ویژهای با این عنصر داشته باشد.
از همین منظر نیاز نیست که برای محدودتر و مشخصترشدن، صفت یا بدل بگیرد اما گاهی شاملو به ضمیر نیز صفت و بدل افزوده که این تمهید نیز موجب برجستگی زبانی در شعر او شده است: و من کهنهتر به جا نهاده است/ تبسم خود را (شاملو، 1389: 51) هم نفس و زیر کومه من بیمار (همان: 96) از من سالیان گذشته / گم گشته / که نگاه خردسال مرا / در چشمانش…(همان: 51) تصویرکار واقعی چهره شما / دلقکان / در یوزگان / شاعران (همان: 33) ضمیر و ایجاز مرجع ضمیر میتواند از نظر مصداقی هر شی یا پدیده یا شخصی باشد و از نظر لفظی اسم، عبارت، جمله و حتی واحدهای بزرگتری مانند داستان و حکایت باشد.
از دیگر رفتارهای شاملو در این حوزه آوردن ضمیر قبل از مرجع آن است که این تمهید موجب ایجاد تعلیق در برخی اشعار او شده است و مخاطب را به مطالعه کامل شعر ترغیب کرده است.