چکیده:
براساس فتوای مشهور فقهیان که در ماده 513 قانون مجازات اسلامی 1392 تبلور یافته است: «هرگاه کسی، دیگری را شبانه از محل اقامتش فراخوانده و بیرون ببرد، درصورت مفقود شدن، مرگ یا قتل شخص مدعو، دعوتکننده، ضامن دیه او خواهد...». مستند فقهی این ماده که متضمن حکمی استثنایی و خلاف اصل است، دو روایت عبدالله بن میمون و روایت ابن ابی المقدام است. در این نوشته با بررسی و مداقه در مستندات روایی ماده مزبور، برآنیم تا به پاسخ مناسبی برای این پرسش دست یابیم که: آیا هر نوع دعوت و فراخواندنی ـ اعم از حضوری و غیرحضوری و اعم از با واسطه یا بیواسطه ـ موجب مسئولیت دعوتکننده است یا آنکه فراخواندن و بیرون بردن شبانه، فقط در شرایط خاصی مسئولیتآور است. با روشن شدن پاسخ این پرسش، ابهاماتی که از این جهت در ماده 513 قانون مجازات اسلامی وجود دارد، برطرف خواهد شد.
The famous fatwa issued by fuqaha (supreme religious authorities) which has been manifested in Article 513 of the Islamic Penal Code (1392) states: "If someone calls and pulls out another person from his residence at night, in case of disappearing, death or murder of the invited person, the inviter will be counted the guarantor of the diyah[1]”. The jurisprudential document of this article, which contains an exceptional rule and also it is contrary to the original decree, is two narrations from Abdullah-ibne- Maymoon and Ibn-e Abal-Miqdam. Investigating the narrative documentation of the article, the present study struggles to find an appropriate answer to this question: “Does any type of call or invitation – whether in person or not, directly or indirectly – invoke responsibility for the inviter, or the calling and taking someone out overnight invoke responsibility only in certain circumstances?” By clarifying the answer to this question, the ambiguities that exist in this respect in article 513 of the Islamic Penal Code will be resolved.
خلاصه ماشینی:
در قانون مجازات اسلامی اخیر (مصوب 1392) قانونگذار رویکرد متفاوتی درخصوص این موضوع در پیش گرفته و در ماده 513 و تبصره آن، ضمن محدود کردن مسئولیت دعوتکننده و کاستن از شمول و گستره ضمان دعوتکننده، به زوایای دیگری از این موضوع پرداخته و مقرر داشته است: «هرگاه شخصی را که شبانه و بهطور مشکوکی از محل اقامتش فراخوانده و بیرون بردهاند، مفقود شود، دعوتکننده ضامن دیه اوست؛ مگر اینکه ثابت کند که دعوتشده زنده است یا اگر فوت کرده به مرگ عادی یا علل قهری بوده که ارتباطی به او نداشته است یا اگر کشته شده، دیگری او را به قتل رسانده است.
ک: شهید ثانی، 1410ق: ج10، ص126؛ محقق اردبیلی، 1403ق: ج10، ص514؛ طباطبایی، 1418ق: ج16، ص396؛ مکارم شیرازی، درس خارج فقه، جلسه 119) موضوع عدم ضمان حر ـ حتی در مواردی که استیلای بر او بهصورت غاصبانه باشد ـ از شهرت قوی فتوایی و نزدیک به اجماع برخوردار بوده (نجفی، بیتا: ج37، ص36) و فقط سه مورد خاص که ضمان دعوتکننده شبانه یکی از آنهاست (حسینی عاملی، بیتا: ج6، ص218)، به دلیل خاص از شمول این اصل خارج شده است.
در مقابل برخی فقها معتقدند که ملاک در ضمان دعوتکننده، ناامن بودن شرایط زمانی و مکانی دعوت است؛ ازاینرو اگر شخصی دیگری را در شرایط اغتشاش و ناامنی جامعه در هنگام روز نیز از منزل خارج کند، مشمول حکم روایت خواهد بود و اما دلیل آمدن شب در روایت از آن جهت است که در زمانهای سابق بیشتر جنایات و جرایم در شب واقع میشده است (سبزواری، 1413ق: ج29، ص124؛ حسینی شیرازی، 1409ق: ج90، ص125؛ نیز ر.