چکیده:
وران مشروطه از اعصار مهم ایران ازنظر تحول محتوای شعری است؛ چراکه دیگر نه مدیحه سرایی و شعر عرفانی، بلکه اشعار اجتماعی ـ سیاسی با مضامین متعالی چون آزادی، وطن و... رواج داشت. تشابه عصر جدید تاجیکستان با این عصر، زمینه تعامل شعر مشروطه ایران و شعر نو این کشور را فراهم کرد. پژوهش حاضر، که به روش تحلیلی ـ تطبیقی انجام شده است، درجهت بیان چگونگی این تعامل با هدف مقایسه تطبیقی موضوع و محتوای شعر مشروطه ایران و شعر جدیدیه تاجیکستان به بررسی وجوه اشتراک فراوان شعر این دو کشور در عصرهای پیش گفته پرداخته و درنهایت به سه دسته شاعران «حب وطنی، انقلابی و مرثیه سرا» در شاعران این دوره ها قائل شده است. ادیب الممالک فراهانی و ایرج میرزا درمیان شاعران مشروطه ایران و «فطرت» درمیان شاعران جدیدیه تاجیک ازجمله شاعران حب وطنی، و نسیم شمال و مومن قناعت ازجمله شاعران مرثیه سرا هستند و مابقی ذیل دسته شاعران انقلابی قرار گرفته اند. پس از تحلیل محتوایی و تطبیقی اشعار آنها، چنین دریافت شد که ازمیان مضامین پررنگ شعر مشروطه ایران، موضوع «وطن» نخستین و پرکاربردترین محتوای مشترک شعر این دو کشور است که جایگزین موضوع عشق شده است. این موضوع در اکثر اشعار شاعران ایران و تاجیکستان، بیش از بیان حب وطن به طور مطلق، به ترغیب مخاطبان به قیام علیه ظلم و تشویق به انقلاب سروده شده و در بعضی موارد صرفا مرثیه است. آزادی، تعلیم و تربیت جدید، ادبیات کارگری و نکوهش جهل و توصیه به علم اندوزی مضامین مشترک بعدی هستند؛ ضمن اینکه شواهدی درباب توجه به حقوق بشر، زنان و مسئله برابری با مردان نیز استخراج شده که در مورد اخیر (نکوهش جهل و توصیه به علم اندوزی) می گنجد.
The Poetry of the Constitutional period in Iran has been a turning point away from encomiums and mystical poetry of the prior ages. This shift is primarily characterized by a poetry dealing with socio-political issues such as freedom، homeland، etc. Contemporaneity of the Jadidieh Period in Tajikistani Poetry with this era in Iran paved the way for the maturation of the Constitutional Poetry in Iran. The method of the research is analytic-comparative and aims to investigate how this two interact in terms of subjects and contents. This study classifies the poets into three categories of “patriots” (like AdibulmamalekFarahani and Irajmirza in Iran and Fitrat in Tajikestan)، “revolutionaries” and “elegiast” (like NasimShomal and MomenGhena’at in Iran). Studying the poetry in this period shows that the title “Motherland” is the first shared subject of Iranian poetry (Constitutional movement period) and Tajikistan (Jadidieh) which replaced the romantic lyrics of the previous age. The poets in the era of “Awakening” and modernism speak in their poems of their love of homeland، “freedom”، “prosperity” and “progress”. The topic of “homeland” both reveals the universality of the subject in the literature of this era and also indicates the changes in their essence and tones. Of other common thematic issues are 1- Fighting with dictatorship inside the country and defending motherland against foreign threats، 2- human rights، women’s rights and gender equality، 3- freedom and law، 4- acquiring modern sciences and education، 5- reforming and modernizing poetic topics and using colloquial terms، 6- fighting with religious superstitious ideas and ignorance.
خلاصه ماشینی:
"١. شاعران ایرانی ازجمله شاعران ایرانی که مضامین مربوط به تعلیم و تربیت در اشعار آنها نمود پیدا کرده است می توان به عارف قزوینی ، نسیم شمال ، فرخی یزدی ، ادیب الممالک فراهانی و ملک الشعرای بهار اشاره کرد که این موضوع در اشعار دوتن از شاعران برای نمونه بررسی می شود.
بررسی محتوایی اشعار این دوره و مضامین آنها هدف اصلی این مطالعه بود که ازجملة آنها توصیف وطن ، توصیف آزادی و قانون ، شعر اجتماعی ازجمله ادبیات کارگری و دهقانی ، مبارزه با استبداد و ظلم و مقاومت و پایداری و نیز اشعاری با مضامین جایگاه تعلیم و تربیت و علم آموزی ، جایگاه زنان و نقش های مختلف آنان و مبارزه با خرافات مذهبی پوشش داده شده است ، اما از میان مضامین مزبور، «وطن و وطن دوستی »، که محور اصلی این مقاله است ، نقش پررنگ تری دارد که به وطنیه سرایی شاعران مشروطة ایران و جدیدیة تاجیکستان انجامیده است .
با بررسی اشعار شاعران نام برده و ارائة جداولی برای واضح ترشدن موضوع ، شاعران وطنیه سرای ایران و تاجیکستان در سه دستة «انقلابی »، «حب وطنی » و «مرثیه سرا» قرار گرفتند که دراین یان نیز بسامد وطنیه سراهای انقلابی بسیار بیشتر از دو دستة دیگر بود و از مشهورترین آنها ملک الشعرای بهار، علامه دهخدا، فرخی یزدی ، نسیم شمال ، ادیب الممالک فراهانی ، ایرج میرزا، عارف قزوینی و میرزادة عشقی از ایران دوران مشروطه و صدرالدین عینی ، ابوالقاسم لاهوتی ، عکاس بخارایی ، عباسی ، عبدالرئوف فطرت ، مؤمن قناعت ، لایق شیرعلی و گلرخسار صفی آوا از عصر بیداری تاجیکستان درخور ذکرند."