چکیده:
برخی از پژوهشگران قطبالدین شیرازی را صاحب دستاوردهایی مهم در علم اپتیک یا مناظر دانستهاند. تحقیق حاضر که بر اساس سه کتاب مهم قطب الدین شیرازی در علم هیئت با نامهای نهایة الإدراک فی درایة الافلاک و اختیارات مظفری و التحفة الشاهیة انجام شده است، نشان میدهد قطب الدین شیرازی در هیچ بخشی از آثار مذکور به بحث رنگین کمان نپرداخته است. نتیجه این پژوهش همچنین نشان میدهد که با اینکه شیرازی در زمینۀ علم هیئت نظریههای نویی مطرح کرده، امّا در علم مناظر دستاورد مهمّی نداشته است. آنچه در آثار قطب الدین شیرازی در علم مناظر دیده میشود نه تنها نو نیست، بلکه حتی از آثار ابن هیثم و علاء بن سهل نیز عقبتر است.
خلاصه ماشینی:
Kheirandish (به تصویر صفحه رجوع شود)شکل ١١: نظریۀ اقلیدس برای توضیح پرسپکتیو یونانیان معتقد بودند که شعاع بصری و شعاع نور هر دو در جهت مستقیم حرکت و از قوانین شکست و بازتاب یکسانی پیروی می کنند.
بطلمیوس بخشی از کتاب علم مناظر خود را به این موضوع اختصاص و توضیح داده است که اگر شعاعی از یک محیط رقیق وارد یک محیط غلیظ شود می شکند و به سمت خط عمود بر سطح برخورد انحراف مسیر می دهد (اسمیت ، ١٢٩).
ابن هیثم نشان می دهد که اگر بپذیریم که ورود نور به چشم باعث دیده شدن اجسام می شود و نه خروج شعاع بصری از آن ، باز می توان تمام تحلیل ها و توصیفات ریاضیدانان قبلی در باره رؤیت اجسام و شکست و بازتاب پرتوها را صحیح دانست .
شیرازی و علم المناظر ریاضیدانانی چون کندی ، ابن سهل و ابن هیثم از جمله کسانی اند که دستاوردهای بسیاری در این علم داشتند، اما در بعضی از آثار پژوهشی معاصر گفته شده است که قطب الدین شیرازی نیز دارای دستاوردهای بزرگی در این زمینه ، به ویژه توضیح پدیدٔە رنگین کمان از طریق شکست پرتوهای نور درون قطرات باران ، است .
همانطور که گفته شد بطلمیوس و بعدها ابن هیثم وصف دقیقی از پدیدٔە شکست شعاع ها در گذر از دو جسم شفاف عرضه کرده بودند، اما توصیف شیرازی از این پدیده بسیار ابتدایی و بر اساس انعکاس است .
Ragep, Jamil, “Qub al-Dīn Mamūd ibn Mas‘ūd ibn al-Muli al-Shīrāzī”, New Dictionary of Scientific Biography, Noretta Koertge (ed.
” In Dictionary of Scientific Biography, edited by Charles Coulston Gillispie, vol.