چکیده:
این مقاله با محوریت شناخت و کارکرد چراغهای روشنایی نفتی در یکصد سال اخیر در منطقه
دوازده تهران قدیم (سنگلج،عودلاجان، لالهزار، بازار تهران و...) و در پاسخ به این پرسش که سه
نسل از چراخهای روشنایی نفتی چه نام داشتند و در زندگی مردم آن دوره چه تاثیراتی را
گذاشتند. تدوین شده است. پژوهش صورت گرفته با روش توصیف فرهنگی از مجموعهای از
مشاهدات. مصاحبهها و بررسی اسناد و مدارک کتابخانهای و گردآوری دادهها به شوه میدانی
انجام پذیرفته است. نتایج این پژوهش نشان میدهد روشنایی در جهان سیر تکاملی داشته تا به
اختراع چراغ منجر شده است. این جستار چراغها را در سه نسل اول (فانوس شمعی, فانوس
بادی یا بغدادی(دوم (آرگان، لامپای شیشهای و لامپای دیواری, گردسوز و انگلیسی) و سوم
(توری یا زنبوری) بررسی کرده و نقش آنها را در زندگی مادی و معنوی مردم ایران بررسی نموده
است.
The present study aims at identifying functions of oil light lamps over past 100 years in the 12th district of Tehran. It tries to shed lights on history of oil light lamps, their names, and their impacts on lives of people. The method applied for this study is the cultural descriptive one covering a collection of observations, interviews, reviewing library documents and data collection as a field study. The results of this study show that lamps have evolved over time. The present article examines the first three generations of
lights (candle lanterns,…), second (light bulbs, …), and third (petromax), and their role in material and spiritual life of the iranian people.
خلاصه ماشینی:
com@Majidghorbani٨١ مقدمه پژوهش درخصوص جنبه هاي روشنايي آتش و چـراغ هـاي نفتـي روشـنايي کـه در طول ساليان متمادي از سوي انسـان هـا سـاخته شـدند، مـيتوانـد نـزد اصـحاب علـوم اجتماعي بويژه مردم شناسي، از اهميت زيادي برخوردار باشـد؛ چـرا کـه روشـنايي، نـزد ايرانيان مقدس بوده و اين قدرت را داشته است که آنها را از شر نيروهاي پليـد و شـيطاني در امان نگاه دارد.
(حامد و حبيبي، ١٣٦٨: ١٣) با گذشت چندين هزار سال انسان ها توانستند با پديده اي به نام نفـت آشـنا شـوند و در نهايت در قرن ١٩ ميلادي بود که نفت و بسترهاي آن در دل زمين کشـف گرديـد و تحول عظيمي در روشنايي به وجود آورد کـه بـه تبـع آن انـواع وسـايل و چـراغ هـاي روشنايي نفتي در دوران سلطنت ناصرالدين شاه از کشورهاي انگلسـتان ، روسـيه ، هلنـد، آلمان و سوئيس به تدريج وارد ايران شد.
بنـابراين در تهـران قـديم ، مـردم عــادي از چــراغ هــاي لامپــاي شيشــه اي و (رجوع شود به تصویر صفحه) چراغ هاي گردسوز برنجي يا ورشـويي بـراي تأمين روشنايي استفاده مـيکردنـد و طبقـات کم درآمد که امکان تهيه نفت برايشـان وجـود نداشت ، از روغن چراغ براي توليد روشـنايي سود ميبردند؛ به اين طريق که ظرف سـفالي لوله داري را که به همين منظور سـاخته شـده بود، پر از روغن ميکردند، فتيلـه اي را کـه از تصوير ١: پيسوز جنس پنبه بود از لوله آن عبور مـيدادنـد و بـا آتش زدن فتيله خانه را روشن ميکردند.
نوعي از آن نفت سوز بود و حبابي شيشه اي داشت کـه با نام هاي چراغ بادي و چراغ بغدادي نيز شناخته ميشد و در بازار تهران آن را با طناب از سقف ميآويختند تا محيط اطراف را روشن کند.