چکیده:
رویکردهای مختلفی در تبیین شاخصههای مثبت شخصیت انسان وجود دارند. رویکرد دینی با محوریت نهجالبلاغه، یکی از رویکردهای مهم در شناخت شاخصههای مثبت شخصیت است. این رویکرد، به دلیل طرح شاخصههای شخصیت به صورت بنیادی، جامع و نظاممند مورد توجه است. بر این اساس، ایمان اصلیترین شاخصه مثبت شخصیتی به شمار میآید و به عنوان رکن رکین شخصیت مورد توجه است. این شاخصه در مرحله بعد، خود به چهار شاخصه دیگر تقسیم میشود که پایههای ایمان را شکل میدهند. این چهار شاخصه عبارتند از: صبر، یقین، عدالت و جهاد. در مرحله نهایی نیز هر یک از این چهار شاخصه، به چهار شاخصه دیگر تقسیم میشوند و در مجموع، با احتساب ایمان به عنوان اصلیترین شاخصه، 21 شاخصه شخصیتی را شکل میدهند.
خلاصه ماشینی:
همانگونه که انسان با فعلیت دادن به قوای نفس خود در جانب عدالت، به چهار شاخصه شخصیت در جانب مثبت میرسد، با فعلیت نادرست آنها، در دو جانب افراط و تفریط، به هشت شاخصه منفی نیز دست مییابد؛ چنانکه ارسطو با لحاظ جانب افراط و تفریط این چهار شاخصه شخصیت، شاخصههای هشتگانه دیگری را نیز به این چهار شاخصه افزوده است.
همچنین صبر به عنوان یکی دیگر از شاخصههای مثبت شخصیت که برآمده از شاخصه ایمان است و نقش مهمی در شکلگیری دیگر ویژگیهای شخصیتی و رفتارهای ظاهری انسان دارد، در این رویکردها، ذکر نشده است.
(کلینی، 1365، ج2، ص16؛ طریحی، 1375، ج1، ص404؛ عروسی حویزی، 1415، ج3، ص214) بنابر نهجالبلاغه شخصیت، فارغ از اینکه بر رکن رکین ایمان تکیه دارد، دارای شاخصههای چهارگانه دیگری است که در شکلگیری شخصیت انسان نقش مهمی ایفا میکنند (نهجالبلاغه، 1414، حکمت 31).
(نهجالبلاغه، 1414، حکمت31؛ هاشمی خویی، 1400، ج10، ص166؛ موسوی اصفهانی، 1382، ص89) نکته درخور توجه درباره این شاخصه به عنوان یکی از پایههای ایمان، آن است که صبر به دلیل اهمیت خاصی که در حفظ ایمان و آرامشبخشی به انسان دارد، به عنوان اولین پایه ذکر شده است (موسوی اصفهانی، 1382، ص90).
از این رو، به اهمیت «صبر» در دیگر روایات نیز اشاره شده است (کلینی، 1365، ج2، ص87؛ ابنابیالحدید، 1404، ج11، ص202؛ هاشمی خویی، 1400، ج10، صص165-170)، برای مثال، صبر در چندین روایت، به رأس ایمان تشبیه میشود (نهجالبلاغه، 1414، حکمت82؛ قمی، 1404، ج1، ص197؛ حمیری، 1413، ص156؛ کلینی، 1365، ج2، ص87؛ ابنهمام اسکافی، 1404، ص64؛ ابنشعبه حرانی، 1404، ص202؛ تمیمی آمدی، 1366، ص280).