چکیده:
نظام سیاسی مبتنی بر امامت شیعی، نظام مطلوب در رویکرد فیلسوفان عصر قاجار است. فلاسفه شیعه با بهره گیری از متون بهجایمانده و توجه به شرایط سیاسی و اجتماعی عصر خود، به تبیین الگوی نظم مطلوب شیعی پرداختند. این مقاله با استفاده از هرمنوتیک روشی اسکینر، به تحلیل نظم مطلوب حاکم بر اندیشه سیاسی حاج ملا هادی سبزواری و سید جعفر کشفی می پردازد. هدف این نوشتار در مقابل دیدگاهی که هرگونه اندیشهورزی را در این دوره انکار میکند، بررسی نظم مطلوب در نگاه فیلسوفان مسلمان، بر پایه ولایت نواب عام در پرفرازونشیب ترین دوران تحولات سیاسی ـ اجتماعی ایران است. تاملات فلسفی فیلسوفان عصر قاجار، بهویژه حاجی سبزواری و کشفی در باب حکومت، حاکمیت و عدالت، بیانگر پویایی اندیشه سیاسی شیعه است و تعامل فیلسوفان مسلمان با سلاطین قاجار و گاه مخالفت آنان با هرگونه ارتباط با سلاطین بهعنوان کنشگران اصلی در جامعه، بیانگر دغدغه آنان در خصوص رشد دانش فلسفه و تعالی جامعه بوده است.
The Political system on the basis of Shiite Imamate is considered as a favorable system in the approach of philosophers of Qajar era. Shiite philosophers stated the pattern of favorable Shiite order by taking advantage of the at hand texts and considering the social and political conditions in their own time. This article analyzes the favorable order in political view of Haji Molla Hadi Sabzevari and Seyed Jafar Kashfi via the Skinner method. The goal of this writing is the study of the favorable order in view of Muslim philosophers on the basis of the authority of general representatives in the political and social era of revolution in Iran with the most ups and downs and it is against the views which disregard any thoughts in this era. The philosophical reflections of the philosophers in Qajar era particularly Haji Hadi Sabzevari and Kashfi related to the government, sovereignty and justice state the dynamicity of political thought of Shi’ah and the cooperation of Muslim philosophers with Qajar sultans and at times their disagreement with any relationships with sultans as the main actors in community declares their concern in regard with the growth of science of philosophy and the elevation of society.
خلاصه ماشینی:
تأملات فلسفی فیلسوفان عصر قاجار، بهویژه حاجی سبزواری و کشفی در باب حکومت، حاکمیت و عدالت، بیانگر پویایی اندیشه سیاسی شیعه است و تعامل فیلسوفان مسلمان با سلاطین قاجار و گاه مخالفت آنان با هرگونه ارتباط با سلاطین بهعنوان کنشگران اصلی در جامعه، بیانگر دغدغه آنان در خصوص رشد دانش فلسفه و تعالی جامعه بوده است.
کشفی همانند ملاصدرا این پیوند را برقرار کرده است و حکمت را در تحفه سوم از کتاب تحفة الملوک همان قوهای میداند که انسان را به نفسالامر میرساند و معرفت به بواطن معرفی میکند (کشفی، 1381: 40) و سیاست را تابعی از اخلاق برمیشمارد و از این طریق وجوه سیاسی فلسفه وی قابل استخراج است.
بنابراین، در این مقاله با توجه زمینههای سیاسی و اجتماعی عصر قاجار و بررسی متون بهجایمانده از حاج ملاهادی سبزواری و سید جعفر کشفی، الگوی نظم مطلوب را در اندیشه آنان تحلیل خواهیم کرد.
در چنین سیاقی، وقتی ایشان بهرهگیری از امام(عج) را حتی در صورت ظهور منوط به وجود وسیله و واسطه میکند و آنگاه بهصراحت مینویسد «وسایل بالفعل موجودند» و اضافه میکند «مردم حفظ دین و صحت آیین و روش و دانش و بینش خود را به خواهش صادق بخواهند از نواب عام و اولیای امت که میسر است»، این بدان معناست که نواب عام و اولیای امت ولایت دارند و ازآنجاکه در عبارت سبزواری، نواب عام به صورت مطلق به کار گرفته شده و مختص امر تبلیغ و تصدی امر قضا نبوده است، این اطلاق میرساند همچنانکه ولایت سیاسی برای امام معصوم: در حال حضور ثابت است، برای نواب عام و اولیای امت در حال غیبت نیز ثابت است (نک: اخترشهر، 1387: 272-277).