چکیده:
درباره آیه »والسّابقون الاوّلون» تفاسیر مختلفی از سوی مفسران فریقین ارائه شده است. این مقاله بر آن است تا اثبات کند که آیه فوق در باب امامت و ولایت میتواند بهعنوان بیانگر فضیلت انحصاری اهلبیت^ مطرح گردد. برای اثبات چنین مطلبی در مقاله حاضر، پس از مفهومشناسی اصلیترین واژگان مذکور در آیه، ابتدا به آن دسته از روایات منقول از فریقین استناد شده است که علی بن ابیطالب× را بهعنوان نخستین پیشگام در اسلام و ایمان معرفی کردهاند. آنگاه براساس پارهای از قرائن و شواهد لفظی و سیاق آیه مذکور، از قبیل عاطفه بودن «واو» در «والسّابقون الاوّلون»، تبعیضیه بودن «من» در عبارت «من المهاجرین»، عاطفه دانستن «واو» در «و الانصار» و مکسور بودن اعراب حرف آخر «الانصار» و تبیین وجه تقدیم جمله «رضی اللّه عنهم و رضوا عنه» بر عبارت «و اعدّ لهم جنّات تجری تحتها الانهار»، ادّعا و فرضیه فضیلت انحصاری اهلبیت علیهم السّلام در آیه 100 سوره توبه، اثبات گردیده است.
خلاصه ماشینی:
آیه 100 توبه، السابقون الاولون، انصار و مهاجرین، فضیلت انحصاری طرح مسئله يکي از مهمترين آياتي که در مقوله امامت و ولايت براي اثبات فضايل امام علي× و نيز اهل بيت^ مورد استناد و استدلال قرار گرفته است، آيه 100 سوره توبه است.
قول ديگري نيز در بيشتر تفاسير اهل سنت ذکر شده است که گرچه مفسران آن را نپذيرفتهاند، ولي ذکر آن خالي از فايده نيست: در روايتي از اهل سنت آمده است که عمر بن خطاب اين آيه را بدون ذکر واو فاصل بين انصار و «َالَّذِينَ اتَّبَعُوهُم» ميخواند؛ يعني به اين صورت: «السَّابِقُونَ الأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَالأَنصَارِ الَّذِينَ اتَّبَعُوهُم بِإِحْسَانٍ رَّضِيَ اللّهُ عَنْهُمْ وَرَضُواْ عَنْهُ» و نتيجه آن است که در اين صورت «السابقون الاولون» شامل تمام مهاجرين ميشود و انصار از اين حکم جدا بودهاند، تنها کساني از آنان در اين حکم قرار ميگيرند که بهواسطه تبعيت و پيروي از مهاجران، خدا از آنها راضي بوده و عنايتي داشته است و در ذيل اين روايت چنين آمده است که پس از اينکه بطلان ديدگاه عمر برايش مسلّم شد، گفت: من گمان ميکردم که ما به چنان مقامي نايل شديم که هيچ کس پس از ما به آن نميرسد.
در مورد «من» در عبارت «من المهاجرين» دو قول وجود دارد: قول مشهور اين است که «من» در اين آيه، تبعيضيه است؛ يعني اينکه تمام مهاجرين و انصار قصد نشدهاند بلکه تنها پيشگامان نخستين آنها هستند که در آيه بيان شدهاند.