چکیده:
کاربرد «حلم» بهعنوان صفت مشترک خدا و انسان در قرآن کریم و عدم کاربرد صفت «کظم غیظ» در مورد خدای متعال حکایت از یک تفاوت معنایی در این دو واژه، بهویژه در مورد خدا دارد؛ چنین تفاوتی میتواند پای مسئله تفاوتهای معنایی این دو واژه را در قرآن و بهویژه در نسبت با حضرت باری تعالی بهمیان آورد. واژه «حلم» و «کظمغیظ» در یک معنای عام بیانگر حالت بازدارندگی و حبس در واجد این صفات است اما کاربرد صفت حلم در مورد انسان و خدا به شکل مشترک است و «کظم غیظ» بهعنوان یک صفت خاص انسانی است. از مهمترین منابعی که میتواند ما را به فهم دقیقتر معنای این دو واژه و تفاوتهای آن نائل سازد، مطالعه تفسیری و بهرهمندی از منابع تفسیری است، این منابع نشان میدهد واژه «حلم» و «کظم غیظ» امکان تحقق در ذات باری تعالی ندارد.
خلاصه ماشینی:
اينکه خداي متعال همانطور که متصف به صفت حليم است، کظم غيظ هم نسبت به ذات الهي قابل تحقق است يا نه؟ آشنايي با حوزههاي معنايي که هر واژه ايجاد ميکند و همچنين عدم خلط مفاهيم بهدليل همساني، اين ضرورت را ايجاد کرد که در پي شناخت هر يک از اين مفاهيم برآمده تا جايگاه و نقش خداي متعال را در ايجاد هر يک از موارد، مورد واکاوي قرار گيرد تا افزون بر صحه گذاشتن بر ترادف و همجواري برخي از مفاهيم، بيانگر وجوه افتراق در بين آنها نيز باشد.
کلمه «غيظ» با ساير مشتقاتش مجموعا 11 بار در قرآن کريم آمده است؛ «يغيظ» چهار مرتبه ذيل آيات 15<FootNote No="34" Text=" وَیُذْهِبْ غَیْظَ قُلُوبِهِمْ وَیَتُوبُ اللّٰهُ عَلٰى مَنْ یَشآٰءُ وَاللّٰهُ عَلٖیمٌ حَكٖیمٌ؛ و خشم دلهايشان را از ميان ببرد و خدا توبه هر کس را بخواهد ميپذيرد و خدا دانا و حکيم است».
"/> (سيوطي، 1404: 6 / 120؛ سميح، 2001: 285) بهطور کلي آنچه مشترک بين مفهوم لغوي و اصطلاحي است همان خويشتنداري همراه با مديريت است؛ چنين معنايي براي حلم را ميتوان به خدا و انسانهاي کريم النفس و بزرگ نسبت داد؛ چيزي که در قرآن هم بدان توجه شده؛ چرا که حلم به خدا و به اولياي الهي نسبت داده شده و ما از چنين نسبتي به انسانهاي عادي در قرآن بيبهرهايم؛ بهعبارتي به خلاف غيظ که حالتي انفعالي است، اما در حلم چنين حالت منفعلانهاي متصور نيست، به اين معنا که شخص واسطه قدرت و توان و دارايي ذاتي و دروني که دارد، ميتواند از باب انتقام يا توبيخ و مجازات فرد را زمين بزند، ولي اين کار را بهواسطه داشتن ويژگيهاي متعالي انجام نميدهد.