چکیده:
پژوهشهای پیشین در زمینه جایگاه گروه اسمی سنگین نشان میدهد که در زبانهای «فعل ـ مفعول» همانند انگلیسی، سازههای بلندتر پس از سازههای کوتاهتر (پسایندسازی) ظاهر میشوند؛ ولی در زبانهای «مفعول ـ فعل» همانند ژاپنی و کرهای، سازههای بلند قبل از سازههای کوتاه (پیشایندسازی) قرار میگیرند. در این گستره پژوهشی، بررسی زبان فارسی میتواند جالب باشد؛ زیرا این زبان دارای توالی کلمهای نسبتا آزاد است و از نظر موقعیت هسته در گروهها، هم هسته ـ آغاز و هم هسته ـ پایان است. پژوهشهایی که این پدیده را در فارسی بررسی کردهاند شواهدی مبنی بر پیشایندسازی گروه اسمی سنگین در این زبان یافتهاند؛ ولی غالب آنها از دادههای پیکرهای و عملکردی استفاده کردهاند که بیشتر نشاندهنده استفاده زبان در دنیای واقعی است. پژوهش حاضر علاوه بر بررسی دادههای عملکردی، با استفاده از آزمون قضاوت دستوری، شم زبانی فارسیزبانان را نیز تحلیل کرده است. نتایج حاصل از یک آزمون تولیدی عملکردمحور و یک آزمون قضاوت دستوری ـ که به 37 فارسیزبان داده شد ـ نشان میدهد با اینکه فارسیزبانان در آزمون قضاوت دستوری هم پیشایندسازی و هم پسایندسازی را قابل قبول میدانند، در آزمون تولیدی غالبا مفعول مستقیم را ـ که دارای نشانگر «را» است ـ بدون توجه به سنگینی آن قبل از مفعول غیرمستقیم قرار میدهند. این یافتهها از دو جنبه اهمیت دارند: 1. استفاده همزمان از دادههای تجربی و شم زبانی در پژوهشهای زبانی تصویر دقیقتری از پدیده مورد بررسی فراهم میکند، و 2. در زبان فارسی میزان مشخص یا معین بودن مفعول مستقیم تناوب مفعولها را تعیین میکند نه سنگینی یا سبکی آنها.