چکیده:
مساله «بداء» از جمله مسایلی است که علمای مذاهب اسلامی در مورد آن دیدگاههای مختلفی دارند. این مسئله از ویژگیهای تفکر شیعی و متاثر از نصوص دینی است. از نظر شیعه، اعمال انسان در سرنوشتش تاثیر گذار است و خداوند براساس اعمال صالح یا ناصالح وی، تقدیرش را تغییر میدهد. برخلاف یهود که دست خدا را از هرگونه تغییر و تبدیل بسته میدانند. در اهمیت مبحث «بداء» همین بس که امام صادق( میفرماید: «ما عبد اللّه بشیء مثل البداء» از اینرو راقمان این سطور درصددند به روش توصیفی- تحلیلی به تبیین هرچه بیشتر این موضوع بپردازند. به همین منظور پس از مفهوم شناسی واژه «بداء» و ذکر تفاوت آن با نسخ، به بررسی دیدگاه مفسران و علمای اهل تسنن پیرامون بداء پرداخته و ضمن نقل اقوال مشهور، دلایل شیعه بر اثبات بداء و اتهامات علیه شیعه را نیز مطرح نموده و با استدلالات عقلی و نقلی شیعه را از تهمتهای ناروای مخالفان مبرا ساخته است. بنابراین از نگاه مسلمانان هر نوع تحول و دگرگونی تحت قدرت و سیطره تدبیر خداوند بزرگ قرار دارد و قدرت خدای سبحان علی الاطلاق نافذ است و کسی توان ممانعت از تحقق آن را ندارد. قرآن کریم که کتاب جامع و جاویدان برای هدایت است، نیز در آیاتی چند بر آن تصریح نموده است.
خلاصه ماشینی:
"فخر رازی از جمله مهمترین مخالفان بداء از علمای اهل سنت است، زیرا بداء را موجب تغییر در علم الهی میداند و معتقد است: رافضه (شیعه) «بدا» را بر خداوند متعال جایز میداند به این معنا که چیزی که قبلا برای خدا پنهان بوده آشکار شده است که برای اثبات این حرف خود به آیه «یمحو الله ما یشاء و یثبت» استناد میکنند.
پس انکار بداء، محدود کردن قدرت خدا و سلب کمالی از کمالات اوست که بر خلاف حکم عقل است (برنجکار،1379: ص8) از سوی دیگر مسئله بداء منافاتی با اراده و اختیار انسان ندارد چرا که «فعل اختیاری به ضرورت حاصل میگردد و ضرورتی که از راه اختیار فاعل حاصل میگردد، نافی اختیار او نیست، چه این که امتناعی که به اختیار فاعل محقق میگردد نیز منافی با اختیار او نمیباشد» (جوادی آملی، 1386: ج 1-3، ص 253) شیخ طوسی ره نیز در کتاب الغیبه در ذیل حدیث 422 در توجیه روایات مربوط به بدا میگوید: «بداء این است که مصلحت کاری تغییر پیدا کرده اما آشکار ساختن آن به سبب مصلحتی به تأخیر افتاده است؛ بدون آن که مطلبی برای خداوند آشکار شده باشد؛ زیرا ما نه اعتقاد به این مطلب داشته و نه آن را ممکن می دانیم؛ و خداوند بزرگ تر از آن است که چنین باشد."