چکیده:
در نهجالبلاغه مردم به تعقل دعوت شدهاند و نقشها و کارکردهایی برای عقل ترسیم شده است، اما این موارد به صراحت بیان نشده و در فحوای کلام امام علی(ع) قرار دارند. کارکردهای عقل در نهجالبلاغه بر دو نوع است؛ یکی نظری که باعث ارتقای سطح معرفتی انسان میشود و دیگری عملی که باعث رشد جامعه خواهد شد. این نوشتار با روش توصیفی ـ تحلیلی به استخراج کارکردهای عقل و نظام بخشیدن به آنها در چهار محور میپردازد: ارتباط انسان با خدا، یعنی کاربرد عقل برای شناخت خدا و دستوراتش و زمینهسازی برای ارتباط با او؛ ارتباط انسان با خود، یعنی کاربرد عقل برای شناخت اعمال خوب و بد و راهنمایی انسان برای شناخت وظایف خود در دنیا و دوری از انحرافها؛ ارتباط انسان با دیگران، یعنی کاربرد عقل در انجام برخی امور اجتماعی که لازمۀ آنها برخورداری از عقل است، به جهت فراهم نمودن شرایط رشد جامعه؛ ارتباط انسان با طبیعت و جهان، یعنی کاربرد عقل برای شناخت انسان از دنیا به منظور پی بردن به قدرت خدا گرچه عقل انسان در ارتباط با خدا و طبیعت با محدودیتهایی مواجه است.
خلاصه ماشینی:
کارکردهای عقل در نهج البلاغه مرتضی قاسمی حا ١، مجید معارف ٢ مد (تاریخ دریافت مقاله :٩٦/٦/١٣ـ تاریخ پذیرش مقاله : ٩٦/١٢/١٦) چکیده در نهج البلاغه مردم به تعقل دعوت شده اند و نقش ها و کارکردهایی برای عقل ترسیم شده است ، اما این موارد به صراحت بیان نشده و در فحوای کلام امام علی (ع ) قرار دارند.
امام علی (ع ) از جنبه های گوناگون به موضوع عقل پرداخته است ؛ هرچند در برخی موارد تنها به توصیف و مدح عقل و عاقل و ذم جهل و جاهل می پردازد [نکـ : خطبۀ١٩٢ و ١٩٩؛ نامۀ٣١؛ حکمت های ٦، ٣٨، ٤٠، ٤١، ٥٤، ١١٣، ١١٩، ٢٣٥ و ٣٩٠] اما در بقیۀ موارد، توصیه های ارزشمندی برای بهره مندی هرچه بهتر از عقل ، ارائه فرموده است که از این قرارند: الف ) زمینه های رشد عقل : پویندگی راه خدا [خطبۀ٢٢٠]، غلبه بر نفس و شهوت [خطبۀ١٦١]، دوری از جاهل [نامۀ٣١]، نگریستن به بزرگی قدرت و ملک خدا [نامۀ٥٣]، مشورت کردن [حکمت ١٦١] و دوری از شراب خواری [حکمت ٢٥٢].
همچنین جهت اطلاع بیشتر در خصوص وصف ناپذیری خدا و چگونگی و میزان فهم صفات او در نهج البلاغه نکـ : ١٣، ص٨٧ـ١٠٠؛ ٢٠، ص٧١ـ٧٨؛ ٢٤، ج٢، ص٧٨ـ١٢٣]، اما در عین حال حد و مرزهای شناخت ترسیم شده است زیرا امام (ع ) خود به وسیلۀ عقل در راه شناخت خدا گام برمی دارد و با استدلال های عقلی و به وسیلۀ برهان های مختلف در راه توحید و اثبات خدا می کوشد.