چکیده:
یکی از ویژگیهای بارز زبان فارسی، وجود فرآیند قلب نحوی در این زبان است. پژوهش حاضر به معرفی این فرآیند در چارچوب بهینگی اختصاص یافتهاست. نتایج حاصل از بررسی میزان مطلوبیت گزینههای مقلوب، با توجه به دو اصل و محدودیت نحوی در انگاره-ی بهینگی یعنی محدودیتهای «هسته اجباری» و «ابقا» بررسی گردید. دادههای پژوهش حاکی از آنند که به لحاظ مرتبهبندی محدودیتها در فارسی، مهلکترین تخطی در فرآیند قلب نحوی، نخست، تخطی (حتی به میزان یکبار) از محدودیت «هسته اجباری» و پس از آن تخطی از محدودیت «ابقا» (بیش از دوبار) است. فرآیند مذکور در رابطه با شواهد پژوهش و نیز قالب نظریهی بهینگی نشاندهندهی این است که در زبان فارسی، میزان حرکتها ارتباط معکوس با مطلوبیت جملهها دارند. در عین حال این پژوهش نشان میدهد که جایگاه انتهایی فعل، عامل تعیین مطلوبیت جمله است. عامل مذکورتنها در تعیین مطلوبیت ترکیب مقلوب نشاندار فاعل+فعل+ گروه حرف اضافه بیتأثیر شناخته شد.
خلاصه ماشینی:
دادههای پژوهش حاکی از آنند که اولا اصول و محدودیتهای همگانی انگارۀ بهینگی در توجیه مطلوبیت و تعیین گزینۀ بهینه در خلال روند قلب نحوی در فارسی کارآمد است و دوما به لحاظ مرتبهبندی محدودیتها در فارسی، مهلکترین تخطی در فرآیند قلب نحوی که به تولید گزینههای نامطلوب میانجامد، نخست، تخطی (حتی به میزان یکبار) از محدودیت «هسته اجباری» و پس از آن تخطی از محدودیت «ابقا» (بیش از دوبار) است.
قلب نحوی، نظریه بهینگی، نحو، محدودیت، زبان فارسی مقدمه «قلب نحوی Scrambling"/» فرآیندی است که آرایش سازههای درون جمله را با حفظ نشانههای دستوری آنها و بدون ایجاد تغییر در معنای کلی جمله، دستخوش جابهجایی میکند (سایتو Sito"/، 1989، 1985؛ ماهاجان Mahajan"/، 1994؛ بایلین Bailyn"/، 1999؛ کریمی، 1999 و 2003، راسخ مهند، 1382 و 1385).
اکثر مطالعاتی که تاکنون درباره قلب نحوی در زبان فارسی انجام شده است، براساس رویکردهای صورتگرایی از جمله کمینهگرایی Minimalism"/ (راسخ مهند، 1382 و کریمی، 1999) به انجام رسیده است، بر این اساس، ما نیز سعی داریم در این پژوهش، انشقاق دیگری از این رویکرد یعنی انگارۀ بهینگی Optimality Theory"/ را بهعنوان چارچوب پژوهش در بررسی سازههای مقلوب زبان فارسی بهکار بندیم و از این رهگذر به دو پرسش اصلی پژوهش پاسخ دهیم: 1) آیا اصول و محدودیتهای همگانی انگارۀ بهینگی در توجیه مطلوبیت و تعیین گزینۀ بهینه در خلال روند قلب نحوی در فارسی کارآمد است؟ 2)محدودیتها و مرتبهبندی محدودیتهای نحوی (محدودیتهای تخطیپذیر و تخطیناپذیر) ناظر بر فرآیند قلب نحوی در فارسی کدامند؟ پژوهش حاضر از نوع تحقیقات توصیفی (پیمایشی) است که در آن با استفاده از پرسشنامۀ کتبی، میزان مطلوبیت جملههای زبان فارسی از سوی نمونۀ آماری این پژوهش که متشکل از 20 دانشجوی کارشناسی زبان انگلیسی دانشگاه آزاد اسلامی بوده است مورد واکاوی قرار گرفته است.