چکیده:
درباره نخستین آیات نازله بر پیامبر، آرای مختلفی وجود دارد؛ اما روایات درباره دو قول از این اقوال ـ آیات سوره حمد و آیات ابتدایی سوره علق ـ بیشتر است. بیشتر دلایل عالمان مسلمان در این موضوع، تنها به روایات متکی است و جنبه نقلی دارد. اما پرسش این است که آیا می توان از راه عقلی هم به اثبات این مطلب پرداخت؟ این پژوهش با استفاده از روش توصیفی تحلیلی به این مساله می پردازد. یافته ها حاکی از این است که هرچند بر اساس ظاهر بعضی روایات، آیات نخستین سوره علق آغازین آیات نازله بر پیامبر است، اما چون در این آیات، جز فرمان خواندن وحی و اوصاف پروردگار، مطلب دیگری ملاحظه نمیشود، لذا نزول این آیات در آغاز بعثت چندان مقبول به نظر نمیرسد. آنچه از جمعبندی دلایل عقلی و نقلی به دست می آید این است که احتمالا اولین آیات نازل شده بر پیامبر، آیات سوره حمد بوده است.
خلاصه ماشینی:
"» (طباطبایی، 1417: 20، 329) از دیدگاه نکونام نیز اگر چه ظاهر این روایات دلالت دارد بر این که سوره علق در همان آغاز نبوت بر رسول خدا نازل شده است، اما به نظر میرسد در این روایات، بر اثر نقل به معنا، میان سخن جبرئیل خطاب به پیامبر اسلام و آغاز سورهی علق خلط شده است و حقیقت امر آن است که اساسا آغاز سوره علق هرگز ناظر به آغاز وحی نیست؛ چون این سوره دفعی النزول بوده و در آن، قرائن متعددی وجود دارد مبنی بر این که پیامبر اکرم قبل از نزول این سوره به پیامبری مبعوث بوده است؛ بلکه ناظر به اقامه نماز از سوی پیامبر اسلام، علیرغم ممانعتی بوده است که سران قریش، به ویژه ابوجهل از نمازگزاری آن حضرت به عمل میآوردند.
نکته قابل تامل این است که کسانی که بر این باورند نخستین آیات نازلشده، آیات صدر سوره علق میباشد، فقط به نقل حدیث و روایت اکتفا کردهاند وهیچگونه دلیل عقلی یا اجتهادی و تحلیلی برای مدعای خود ذکر نکردهاند، در حالی که برای رد این مدعا دلایل عقلی وجود دارد؛ چرا که بعثت پیامبر حقیقتی است که خداوند آن را با پیامبران گذشته مطرج کرده و از آنان جهت تصدیق او و یاری رساندن به آن حضرت پیمان گرفته بود، (آلعمران/80) نشانههای رسول خدا نیز در تورات و انجیل مکتوب بوده است (بقره/146؛ انعام/20) علاوه بر این، حضرت علی (علیه السلام)، درباره پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) میفرمایند: «خداوند بزرگترین فرشته خود را از خردسالی همدم و همراه او ساخت."