چکیده:
مضامین اسلامی و شیعی، جایگاه ویژهای در میان شاعران مسلمان دارد. ادیبان اندلس نیز در سایة دولتهایی با گرایش شیعی همچون بنیحمود و موحدین، به این مذهب گرایش داشته و در شعر خود از مضامین آن بهره گرفتهاند. ابوالعباس احمدبنشکیل، یکی از شاعران اندلس در دورة موحدین بود که اندیشههای شیعی در شعر وی، بیش از مضامین دیگر بازتاب داشت. بهرهگیری از آیات قرآن و اشاره به رویدادهای تاریخ اسلام، از جمله جانشینی پیامبر و عاشورا، محتوای غالب اشعار دینی وی است. شاعر برای اثبات حقانیت امام علی (ع)، به دلایلی همچون: واقعة غدیر خم، آیة تطهیر، حدیث منزلت و علم و شجاعت امام اشاره میکند. این نوشتار، به تحلیل و توصیف باورهای شیعه در اشعار وی میپردازد. این مضامین میتواند به خوبی گویای روح حاکم بر زمان شاعر یعنی دورة موحدین در اندلس و همچنین نشاندهنده مذهب وی باشد. از اندک اشعار باقیمانده از ابنشکیل، میتوان دریافت که اشعار وی در نهایت سادگی و به دور از تکلفات لفظی است و بیش از آنکه در خدمت لفظ و آرایههای بدیعی باشد، در خدمت معنا و بیان اندیشههای شاعر است.
خلاصه ماشینی:
شاید دلیل این گمنامی، عدم دسترسی به اشعار وی بوده باشد؛ زیرا دیوان شعر وی از بین رفته اما خوشبختانه خانم دکتر «حیاة قارة» اشعار ابنشکیل را از منابع مختلف جمعآوری کرده<FootNote No="9" Text=" این منابع عبارتند از:الف) أزهار الریاض فی أخبار عیاض، المقری التلمسانی؛ ب) تحفة العروس و نزهة النفوس، التجانی؛ج) تحفة القادم، ابن الأبار؛ د) الحسن والجمال، ابنهذیل القرطبی؛ هـ) رایات المبرزین و غایات الممیزین، ابنسعید المغربی؛ و) کنز الکتاب و منتخب الآداب، ابوإسحاق البونسی؛ ز) لمح السحر من روح الشعر و روح الشحر، ابنلیون التجیبی؛ ح) المغرب فی حلی المغرب، ابنسعید؛ ط) المقتضب من کتاب تحفة القادم، البلفیقی؛ ی) نفح الطیب من غصن الأندلس الرطیب، المقری التلمسانی و ک) الوافی بالوفیات، صلاح الصفدی.
ابنشکیل مردم را مؤاخذه میکند از این که انتخاب و گزینش پیامبر( را نپذیرفتهاند، و از این رویگردانی در شگفت است؛ زیرا به شهادت قرآن، مؤمنان حق ندارند اگر خدا و پیامبرش برایشان گزینشی کرد آن را نپذیرند: «وما کان لمؤمن ولا مؤمنة إذا قضی الله ورسوله أمرا أن یکون لهم الخیرة من أمرهم ومن یعص الله ورسوله فقد ضل ضلالا مبینا» (احزاب: 36) شگفتا چگونه است که در این گزینش که مهمترین امور است سخن پیامبر( خریداری ندارد و امر قرآن نادیده گرفته میشود: <TD>عجبت لقوم لا یرون وصیه</TD> <TD></TD> <TD>أبا حسن للأمر یوم انتدوا أهلا</TD> (ابنشکیل، 1998، ص71؛ البونسی، 2004، ص470) «در شگفتم از قومی که در روز ندوه، وصی پیامبر یعنی اباالحسن را برای امر حکومت شایسته نمیدانند!» در این بیت، علاوه بر واژة «وصی» که به گونة کنایه صفت از موصوف به امام علی( اشاره دارد، واژة «اباالحسن» نیز آمده است تا تعریضی به معاندان باشد و کسی را جز اباالحسن وصی پیامبر( ندانند.