چکیده:
مطالعات زبانی نشانگر آن است که گویش یزدی دربردارندۀ واژههای غنی و کهن ایرانی است که روزگاری دراز در پهنۀ گستردهای و در بین شمار زیادی از مردم کاربرد داشتهاست و متأسفانه امروزه با گسترش فارسی معیار، گسترۀ آن در حال محدودشدن است. یکی از ویژگیهای مهم در بحث گویشها، وجود بسیاری از واژههایی است که با حفظ لفظ و معنا یا پذیرش تغییراتی اندک، از زبانهای کهن بر جای ماندهاند و از نظر ریشهشناسی و زبانشناختی قابل اهمّیت هستند. این ویژگی در گویشهای گروه مرکزی، از جمله گویش یزدی بیشتر قابل مشاهده است. این پژوهش سعی دارد، پس از بررسی آوایی و معنایی برخی واژههای کهن در محله زردشتینشین خرّمشاه یزد، با مقایسۀ مهمترین واژههای گویش یزدی با زبانهای باستانی، به اثبات اصالت زبانی این منطقه و غنای فرهنگی آن بپردازد و نیز خاطر نشان سازد که تحقیق دربارۀ گویشها، زبانها و تنوع گونهای آنها، ارزش شناختی، هویّتی و حتی آموزشی دارد که با آگاهی دقیق در ساختار آوایی، معنایی و دستوری به جا مانده در این گویشها، میتوان در یک نظام قانونمند، آنها را در جریان پویای زبان وارد کرد و سرانجام بسیاری از آسیبهای زبانی را برطرف ساخت.
The language studies indicate that Yazdi dialect reveals a rich and ancient Iranian language that once appeared in the vast zones of Iran, but unfortunately nowadays - owning to language invasion - its scope is being limited. Maintaining of many words from ancient languages with small changes and keeping their literal meanings are one of the important features of dialect issues considered in terms of etymology and linguistics. These features in the dialects of main group, including Yazdi accent, are more evident. This study tries to investigate the phonetic and meaning of some archaic words in Zoroastrian community in Khoramshahi district; then, comparing the most important words of Yazdi dialect with ancient languages proved the authenticity of the language and cultural richness of this area. Regarding the researches on dialects, languages, and their diversities which have cognitive, identical, and even training values with recognition of phonetic, semantic and grammatical structures remained in local dialect of dynamic flow of language with a structured system eventually eliminate many language impairments.
خلاصه ماشینی:
"این پژوهش سعی دارد، پس از بررسی آوایی و معنایی برخی واژههای کهن در محله زردشتینشین خرمشاه یزد، با مقایسۀ مهمترین واژههای گویش یزدی با زبانهای باستانی، به اثبات اصالت زبانی این منطقه و غنای فرهنگی آن بپردازد و نیز خاطر نشان سازد که تحقیق دربارۀ گویشها، زبانها و تنوع گونهای آنها، ارزش شناختی، هویتی و حتی آموزشی دارد که با آگاهی دقیق در ساختار آوایی، معنایی و دستوری به جا مانده در این گویشها، میتوان در یک نظام قانونمند، آنها را در جریان پویای زبان وارد کرد و سرانجام بسیاری از آسیبهای زبانی را برطرف ساخت.
این واژه از دو جزء تشکیل شده است که جزء نخست آن «آس» به معنای سنگ بزرگ و گرد است که در واژههای چون «آسیاب» و «دستاس» نیز دیده میشود و بنابر باور ایرانیان باستان، آسمان، سنگ بزرگ و مدوری بوده است و جزء دوم آن «مان» که پسوند و از ادات تشبیه است و در پهلوی به شکل «mânâk» در معنی مانند و نظیر کاربرد داشته است(برهان قاطع: ذیل مان).
در فرهنگ زبان اکدی ذیل این واژه آمده است که «(tala) تیرهای از نخلهای کوچک با برگهای بلند، این واژه در میراث کهن بینالنهرین هنوز در میان مردم کاربرد دارد و تا پیش از دوران کشاورزی در میانرودان هم مورد استفاده بوده است؛ زیرا این واژه در متون اکدی به شکل «تالو» ثبت شده است»(سلوم، 1380: 174)."