چکیده:
زبان فارسی از گونه زبان های ترکیبی به شمار می آید. در این دسته از زبان¬ها، تکواژهای اشتقاقی نقش فراوانی در واژه سازی بر عهده دارند. در این مقاله از دو پسوند «ـ ک» و «ـ وک» که در منطقه مهارلوی شیراز رواج فراوان دارد سخن به میان آمده است؛ در حالی¬که در کتاب¬های دستور، کمتر نشانی از این کارکردها می یابیم. در این مقاله برآنیم که این دو پسوند را مورد بررسی قرار داده، مقوله دستوری تعدادی از واژه های حاصل را واکاویم و نشان ¬دهیم که پسوند « ـ ک/ _ak» علاوه بر کارکردهای گفتهشده در کتاب¬های دستور، کارکردهای دیگری هم دارد که از دید دستورنویسان پنهان مانده است. در همین راستا پس از آوردن تعدادی واژه پرکاربرد در منطقه، شیوه ساخت برخی را توضیح داده و چند طبقه دستوری جدید بر آن افزوده¬ایم. علاوه بر این نشان داده¬ایم پسوند
«ـ وک/ ukـ» که هیچ نامی از آن ـ مگر به ندرت ـ در کتاب¬های دستور جدید نیامده است، در مهارلوی شیراز بسیار پرکاربرد و پویاست. برای تبیین هر چه بهتر بحث، روش ساخت و طبقه دستوری پسوندها نیز ذکر شده است.
Persian language is a synthetic language. In such a languages, derivative morphemes have a great role in building of word. In this paper, suffixes "ak" and "uk" are mentioned that is widespread in Shiraz Maharlu area, while find less presage of this use in the grammar books. In this article we examine the two suffix and study grammatical aspect of some resulting words resulting and demonstrate that in addition to the functions mentioned in the grammar books, the suffix "ak" and "uk" have other functions that remain hidden from grammarian's view. In this regard, after noting many of the most commonly used word in the region, we explained how to make some of them and we've added some new grammatical class on it. In addition we have shown suffix "uk" that is no mention of it -unless rarely-in new grammar books, is very useful and dynamic in Shiraz Maharlu. And to better explain we show construction methods and instruction class.
خلاصه ماشینی:
"ابتدا باید دید که این دو پسوند با گذر از چه مراحلی به شکل امروزی درآمدهاند: ابتدا باید گفت چون خط متون فارسی میانۀ مکشوف در ترفان دقیقتر و به صورت ملفوظ زمان تألیف و کتابت نزدیکتر است(خانلری، 1365: 3/ 11) کتابهای تاریخ زبان و دستور تاریخی زبان، مبنای بررسی را بر آن قرار دادهاند.
در بسیاری دیگر که «ـ وک» پسوند صفت فاعلی است، وقتی به « ـک» تبدیل میشود، ساخت آن به اسم تغییر میکند؛ مثلا واقواقوک (ɢvāɢukāv) به معنی واقواقکننده، صفت فاعلی است اما واقواقک ɢvɑɢak)āv)اسم صوت است، یا ریشوک u:k) šri) به عنوان صفت نسبی و به معنی «شخصی که ریش پرپشت دارد»به کار میرود.
همچنان که در این مقاله بیان شد، در لهجۀ منطقۀ مهارلو واژهها و اصطلاحات فراوانی وجود دارد که با دو پسوند «ـ ک» و «وک» ساخته شده است و در ساختمان تعداد زیادی از این واژهها، نام آوا یا اسم صوت به کار رفته است.
· کاربرد دستوری این دو پسوند در این لهجه بسیار زیاد است و نگارندگان این پژوهش، معانی زیادی را برای آن شناسایی کردهاند؛ یعنی علاوه بر ساختهای رایج پسوند «ـ وک» در منطقۀ مهارلو، ده ساخت جدید نیز برای پسوند « ـ ک » شناسایی شد که در منابع دیگر اشارهای به آنها نشده بود.
اما بیشتر واژههای کاربردی منطقۀ مهارلو که این دو پسوند را دارند بر اساس عادت و شم زبانی مردم ـ که خود نشان از قدمت تاریخی منطقه و لهجۀ آن دارد ـ بر اساس اصل اقتصاد زبانی ساخته شدهاند، به گونهای که کاربرد آنها بدون این پسوندها تا حد زیادی دشوار است و گویی که واژهها با این کار، اصالت خود را از دست میدهند."