چکیده:
یکی از روشهای نشان دادن روابط دستوری بین سازههای جملات حالتنمایی است. در این پژوهش به بررسی حالتنمایی در چهار گویش فارسی خوزستان یعنی دزفولی، شوشتری، بهبهانی و هندیجانی پرداخته میشود. دادههای این پژوهش به صورت میدانی و با استفاده از پرسشنامه و گفتوگو و مصاحبة حضوری با 33 گویشور جمعآوری شده است. رویکرد نظری اصلی این پژوهش، نظام پنجگانة حالتنمایی کامری (1978) است که پنج ردة زبانی را از لحاظ حالتنمایی معرفی کرده است. در بررسی دادههای پژوهش مشخص شد که نظام حالتنمایی در سه گویش دزفولی، شوشتری و هندیجانی نظام فاعلی-مفعولی بوده و در این سه گویش زمان جمله و وجهیت، جانداری یا بیجانی فاعل یا مفعول تأثیری در نظام حالت ندارند. در مورد گویش بهبهانی مشخص شد که زمان در حالتنمایی در این گویش مؤثر است. در زمان حال و آینده در بندهای لازم و متعدی حالتنمایی به صورت خنثی است؛ یعنی فاعل فعل لازم، فاعل فعل متعدی و مفعول از نظر حالتنمایی نشانة خاصی ندارند و هر سه بینشان هستند. اما در زمان گذشته فاعل با یک واژهبست غیرفاعلی که میزبانهای متفاوتی را بر میگزیند، مضاعفسازی میشود؛ یعنی در زمان گذشته این گویش از نظام حالت کنایی پیروی میکند. این الگو هم در افعال ساده و هم در افعال مرکب حاکم است. علاوه بر این لازم به ذکر است که دو مصدر ”خواستن“ و ”داشتن“ در بهبهانی هم در زمان حال و هم در زمان آینده از نظام حالت کنایی برخوردار هستند.
خلاصه ماشینی:
در بررسی دادههای پژوهش مشخص شد که نظام حالتنمایی در سه گویش دزفولی، شوشتری و هندیجانی نظام فاعلی-مفعولی بوده و در این سه گویش زمان جمله و وجهیت، جانداری یا بیجانی فاعل یا مفعول تأثیری در نظام حالت ندارند.
کریمی (1391) در پژوهشی دیگر به تحلیل نحوی ساخت کنایی بر پایة شواهدی از زبان کردی پرداخته و استدلال کرده است که الگوی کنایی در ساختهایی نمایان میشود که فعل متعدی نتواند به مفعول، حالت مفعولی بدهد و فاعل توسط یک هستة الحاقی با گروه فعلی ادغام شود.
انطباق شامل سه الگوی حالتنمایی، مطابقه و ترتیب واژه میشود که در این مقاله حالتنمایی و مطابقه مورد بررسی قرار گرفته و مشخص شده است که در این زبان در زمان حال مطابقه و حالتنمایی از الگوی فراگیر فاعلی-مفعولی پیروی میکند؛ اما در زمان گذشته، مطابقه الگوی سهبخشی و حالتنمایی الگوی کنایی مطلق دارد.
همانطور که در چند مثال زیر مشاهده میشود، در گویش هندیجانی زمان تأثیری بر نظام حالت ندارد و در هر دو جملة گذشته و حال نظام حالت فاعلی-مفعولی برقرار است؛ زمان آینده در این گویش با همان صورت حال استمراری نشان داده میشود و لذا برای جلوگیری از حشو مثال آن بیان نشده است.
ʔu mɪr=kæ ketɒb=ɔ be-Xer-æ that man= DEF book=Ra. ACC PROG-buy.
در جملات زیر از دزفولی که کاملاً مشابه شوشتری هستند، مشاهده میشود که جانداری/بیجانی در نظام حالت این گویش تأثیری ندارد؛ اما معین/نامعین بودن در پیدایش نشانة حالت مفعولی مؤثر است.
PRS-3PL همچنین در جملات (15) و (16) از بهبهانی مشاهده میشود که جانداری/بیجانی در نظام حالت این گویش تأثیری ندارد، اما معین/نامعین بودن در پیدایش نشانة حالت مفعولی مؤثر است.