چکیده:
هدف: هستی شناسی ابزاری برای نمایش رسمی و به اشتراک گذاری دانش حوزه ای خاص از طریق مدل سازی و ایجاد چارچوبی از مفاهیم و روابط معنایی بین آنهاست. هستی شناسی ها در حوزه پزشکی کاربرد زیادی دارند و سیستمهای بالینی پشتیبانی تصمیم، سیستمهای خبره پزشکی و پایگاه های اطلاعاتی متون زیست پزشکی هر کدام به نوعی به هستی شناسی ها وابسته اند. در این پژوهش، به منظور پیشنهاد روشی برای ساخت هستی شناسی های پزشکی فارسی، به ایجاد نمونه اولیه از هستی شناسی گیاهان دارویی ایران بر مبنای نظام زبان واحد پزشکی اقدام شد.
روش شناسی: این پژوهش، توصیفی است. جامعه پژوهش، گیاهان دارویی ایران و نمونه شامل هشت گیاه آنقوزه، آویشن شیرازی، اسپند، بابونه شیرازی، ترنجبین، خاکشیر و گل گاوزبان است. انتخاب نمونه ها به روش نمونه گیری تئوریک انجام شد. برای استخراج مفاهیم و روابط نیز از 8 کتاب از متون بومی گیاهان دارویی استفاده شد. همچنین، مبنای روش به کار گرفته شده در استخراج مفاهیم و روابط معنایی، راهکار مهندسی دانش و مبنای روش به کار رفته در ایجاد هستی شناسی، روشهای مورد استفاده در پژوهشهای «نوی و مک گینس» و «دامونتیر و ویلانیواروسالس» بود. همچنین، از نرم افزار پروتژه نسخه 4.2.beta برای ساخت هستی شناسی استفاده شد.
یافته ها: در این پژوهش هفت مرحله برای ایجاد هستی شناسی های پزشکی فارسی بر اساس نظام زبان واحد پزشکی پیشنهاد شد. تعیین دامنه و پوشش هستی شناسی، استفاده از یو.ام.ال.اس به عنوان هستی شناسی پایه، تعیین جفت های مفهومی و ترسیم آنها در ساختار یو.ام.ال.اس، تعیین رده ها، توصیف ویژگیها، تعریف چهریزه ها و ایجاد نمونه ها؛ این مراحل را تشکیل می دهند.
نتایج: با توجه به یافته های این پژوهش، روش ارائه شده در این پژوهش می تواند در ایجاد سایر هستی شناسی های حوزهپزشکی در زبان فارسی نیز مفید واقع شود.
Purpose: Ontology is an explicit formal specifications of the terms in the domain and relations among them. Ontologies are useful in medicine.Clinical decision support systems، medical expert systems، and biomedical databases are somehow related to ontologies. In this article we developed Iranian Medicinal Plants Ontology (IranMedPlantsOnt) based on Unified Medical Language System (UMLS).
Methodology: The population of this descriptive survey was Iranian medicinal plants. Sample of this study was 2 plants chosen by theoretical sampling method. Also 2 books were chosen for extracting concepts and relations. In information extraction process، knowledge engineering approach was used. Also ontology building was based on the method proposed by Noy & McGuinness and Dumontier & Villanueva-Rosales using Protégé 4.2.beta .
Findings/Results: We proposed 1 steps for medical ontology building in Persian. Determining the scope and domain of ontology، reusing of UMLS، extracting of concept pairs and mapping them to the UMLS، defining of classes، defining of properties، defining of facets and creation of instances are these seven steps. According to this study، UMLS is effective as a seed ontology for building Iranian medicinal plants ontology. Also the method proposed in this research can be used for building medical domain ontologies in Persian language.
خلاصه ماشینی:
روششناسی ایجاد هستیشناسی مبتنی بر نظام زبان واحد پزشکی مطالعة موردی: هستیشناسی گیاهان دارویی ایران راضیه زاهدی<FootNote No="135" Text=" کارشناسی ارشد، کتابداری و اطلاعرسانی پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی تهران.
در این پژوهش، به منظور پیشنهاد روشی برای ساخت هستیشناسیهای پزشکی فارسی، به ایجاد نمونة اولیه از هستیشناسی گیاهان دارویی ایران بر مبنای نظام زبان واحد پزشکی اقدام شد.
همچنین، با وجود تعدد پژوهشهای انجام شده در خصوص هستیشناسیها در خارج از کشور، بررسی متون حاکی از آن است که پژوهشهای صورت گرفته در داخل کشور محدود است (شمسفرد، 1381؛ خسروی و وظیفهدوست، 2007؛ فتحیان، 1388؛ شریف، 1388؛ شمسفرد و همکاران، 2010)، ضمن اینکه در حوزة موضوعی پزشکی، تاکنون هیچ هستیشناسی به زبان فارسی تدوین نشده است.
در این پژوهش که به منظور ارزیابی سودمندی شبکه معنایی نظام زبان واحد پزشکی جهت ایجاد هستیشناسیها در حوزههای مرتبط با پزشکی انجام شد، از این روش برای ایجاد هستیشناسی در حوزة سرطان کولون بر اساس تحلیل چکیدة 109 مقالة مرتبط با این موضوع در پایگاه پابمد<FootNote No="157" Text=" Pubmed.
ق. )، مخزن الادویه (عقیلی خراسانی، 1380)، الحاوی (رازی، 1384)، الاغراض الطبیه و المباحث العلائیه (اسماعیل جرجانی،1384)، تذکره اولی الالباب و الجامع للعجب العجاب (انطاکی، 1971 م)، الابنیه عن حقایقالادویه (هروی، 1371)، تحفة المؤمنین (مازندرانی، 1389) و الشامل فی الصناعة الطبیه (ابن نفیس، 1387) میباشد.
2. استفادة دوباره از هستیشناسیهای موجود: در این پژوهش از نظام زبان واحد پزشکی به عنوان هستیشناسی پایه در ایجاد هستیشناسی گیاهان دارویی ایران استفاده شد.