چکیده:
هدف پژوهش: هدف این پژوهش بررسی کارکرد آموزشی و کتاب پردازی صوفیان به عنوان کانون های استنساخ در دوره های مختلف تاریخی و نحوه و میزان پراکندگی وتنوع آن مراکز وگرایش موضوعی آنهاست.
روش پژوهش: این تحقیق به روش پیمایشی با رویکرد توصیفی _ تحلیلی انجام شده است؛ به این نحوکه اطلاعات اولیه استخراج شده از فهرست ها در چک لیست درج و سپس اطلاعات مطابق با پرسش های تحقیق دسته بندی و در جدول ها ارائه شده و در آخر نتایج به دست آمده تحلیل و بررسی گردیده است.
جامعه آماری پژوهش: جامعه آماری تحقیق تعداد 300.000 نسخه خطی فهرست شده در کتابخانه های ایران منتشر شده در 34 مجلد فهرستگان نسخه های خطی ایران (فنخا) است.
اصالت اثر: تاکنون درباره کارکرد آموزشی مراکز مرتبط با صوفیان به عنوان کانون های استنساخ کتاب های خطی با استناد به نسخ خطی موجود در کتابخانه های ایران یا هر کشور دیگر، پژوهشی انجام نشده است.
یافته های پژوهش: نخست،کتابت در مراکزی با عنوان «خانقاه» وسپس «زاویه» بیشتر از مراکز دیگر صوفیان بوده و بیشتر نسخه های کتابت شده در خانقاه ها مربوط به ایران و سپس مصر است. دوم، بیشترین فراوانی موضوعی نسخه های کتابت شده در کانون های صوفیان، مربوط به عرفان و تصوف و سپس دیوان شعرا، فلسفه و منطق است. سوم، بیشترین فراوانی کتابت نسخه های مورد پژوهش در قرن هشتم هـ .ق و سپس در قرن نهم و کمترین آن مربوط به قرن هفتم هـ .ق است. چهارم، بیشتر نسخه های تالیف شده در کانون صوفیان در زاویه ها وخانقاه ها بوده است.
خلاصه ماشینی:
نسخههای دیگر مرتبط با مراکز صوفیان (تألیفی و وقفی)کدامند؟ روش تحقیق : این تحقیق به روش پیمایشی با رویکرد توصیفی _ تحلیلی و با ابزار چکلیست انجام شده است؛ بدیننحو که نخست از کلیدواژههایی همانند خانقاه، زاویه، مزار، مرقد، بقعه که بهنحوی مرتبط با مراکز صوفیان بوده، استفاده شد و نسخههایی در مجلدات 34 گانه فهرستگان نسخ خطی ایران (فنخا) بررسی گردید که محل کتابت ویا تألیف آنها در یکی از مراکز صوفیان بود.
پیشینۀ تحقیق: با بررسی پژوهشهای انجامشده مرتبط با موضوع، مشخص شد تقریبا همه آنها پژوهشهای تاریخی دربارۀ کارکرد خانقاهها و مراکز دیگر صوفیان در دورهها و مکانهای مختلف بوده است و موردی یافت نشد که تمرکز پژوهش در خصوص تألیف و کتابت آثار علمی در این مراکز بوده باشد.
یافتههای پژوهش: نخست،کتابت در مراکزی با عنوان «خانقاه» وسپس «زاویه» بیشتر از مراکز دیگر صوفیان بوده و بیشتر نسخههای کتابتشده در خانقاهها مربوط به ایران و سپس مصر است.
_ عدلی، محمدرضا: «علل گسترش جماعتهای اولیه صوفیان و شکلگیری خانقاهها»، فصلنامه ادبیات عرفانی، س9، ش30، بهار 92 (در این مقاله کارکرد مختلف خانقاهها بررسی شده که از جمله آن تدریس علوم اسلامی، تألیف و تکثیر کتاب و ایجاد کتابخانه بوده است).
با بررسیهایی از این قبیل میتوان به این نتیجه رسید که خانقاهها و دیگر مراکز صوفیان بهعنوان یکی از کانونهای تألیف و کتابت نسخههای خطی دانشمندان بوده است.
الف) کتابهای تألیفشده در مراکز صوفیان درکدام دوره و در چه موضوعاتی بوده است؟ با بررسی نسخههای مورد پژوهش معلوم میشود که بیشترین تألیف کتاب در «زاویه» و سپس «خانقاه» با گرایش موضوعات متنوع همچون عرفان وتصوف و فلسفه بوده است.