چکیده:
منابع دست اوّل و دوم عرفانی در توصیف مفهوم سکر، از مولّفههای مختلفی بهره بردهاند که باعث ابهام و اختلاف زیاد در فهم آن شده است. این مقاله با رویکردی مفهومشناختی از طریق توصیف و تحلیل، به ریشههای نظری و تاویلی سکر در قرآن، حدیث و روایتهای اسلامی و عرفانی و عرفی پرداخته و پس از شناسایی 12 مولّفه مفهوم سکر در منابع عرفانی، آنها را به مولّفههای اصلی و جوهری و فرعی و فرعیتر تقسیم کرده است. نتایج تحقیق نشان میدهد که تنها مولّفه جوهری و اصلی سکر، مولّفه وحدت و اتحاد با محبوب است و سایر مولّفهها عارضیاند. در این میان مولّفه فجاه بودن سکر نشانگر حال بودن آن در تقسیمبندی اصطلاحی عرفانی است. کرامت و کرامتتراشی و اسطورهشدگی از مولّفههای فرعیتر سکر است که بیشتر در پندار عامیانه و دریافتهای سطحیتر از مفهوم سکر، به آن نسبت داده میشود. پایان این نوشتار، به بازتعریف مفهوم سکر میپردازد.
On the notion of Sukr, well-known mystical sources have drawn upon an array of different features. Synecdoche and metonymy, componential plurality and heterogeneity, proximity, overlapping, and the essential complexity of mystical concepts have caused much confusion and uncertainty in the process of the interpretation of the notion of Sūkr. Using a concept-based approach and a description-analysis method, the present article investigates the analytical and theoretical dimensions of Sūkr in the Quran, Hadiths and Islamic, mystical, and traditional narratives. The article also investigates twelve aspects of Sūkr in mystic texts and divides them into the four categories of the fundamental, the essential, the peripheral, and the more-peripheral. These aspects are as follows: the unity and union with the beloved, the “Mohebbin's” status, irrationality, shirking duty, discursive speech, the exhaustion of patience, secret divulgence, bewilderment over vice and virtue, the “Samā”, disqualification as a leader or a guide, spontaneity of Sūkr as regards the beloved, consecration, and myth-making. This study has benefited from the theoretical elements associated with these notions in the speculative system of mysticism and Sufism. The results of the study indicate that the only substantial and essential aspect of Sūkr is the unity and union with the beloved and other aspects are superfluous. The spontaneity of Sūkr, as one of its characteristic features, implies that in the classification of the bits of jargon linked with Sufism.
خلاصه ماشینی:
»(سـبزواری خراسانی ، ١٣٨۶ ، ص ۴۵٠؛ ختمی لاهوری ، ١٣٨١، ج ۱، ص ٢۵٩؛ مسـتملی ، ١٣۶٣، ج ۴، صص ۱۴۹۰و ١۴٨) این مفهوم را در مکتب سکر باید از تبعات مؤلفه های زوال عقـل و پیامـد جمـع و اتحاد با محبوب دانست ، زیرا «برخورداری از خرد، یکی از شرایط تکلیف پذیری اسـت و بار مسئولیت بر دوش مستان و ناهشیاران نتوان نهاد.
عطار، ۱۳۸۶، ص ۴۰۸؛ یوسفیان ، ١٣٨٣، صص ۲۲۳- ۲۲۲) هرچند اسقاط تکلیف در سخنان برخی عرفا به عنوان یکـی از مؤلفـه هـای سـکر مطرح شده است ، اگر وقوع آن را در حال سکر بپذیریم ؛ آن را باید از پیامـدهای عقیـدة وحدت وجود دانست نه از مؤلفه های جوهری سکر.
چون کسی خـود را کل بیند و خلایق را به مثابت اعضاء خود بیند و به مقام المؤمنون کنفس واحدة برسـد» (عطار، ۱۳۸۶، ص ۳۶۲) با توجه به فرآیند، تنها شطحیاتی با سکر مـرتبط انـد کـه عـارف بـه جـای موضـوع گزاره های دینی ، یعنی خدا حاضر شود؛ زیرا عارف تا به وحدت با محبوب نائـل نشـود صدور چنین سخنانی از او مورد انتظار نیست .
»(لاهیجی ، ١٣٨١، ص ٢٩۶) به نظر می رسد این مؤلفه نیز از پیامدهای وحدت و اتحاد است کـه موجـب زوال عقل محب سکران می شود؛ و از آنجا که بقای عقـل و سـلامت آن از شـروط اساسـی برای ارشاد و رهبری است ؛ خودبه خود امکان و توان ارشـاد از وی سـاقط مـی شـود.