چکیده:
مسمط که مبتکر آن را منوچهری دامغانی دانسته اند، در طول تاریخ شعر فارسی دچار تغییراتی شده و انواعی گوناگون از آن پدید آمده است. همچنین میان این قالب و برخی قالب های دیگر مانند ترجیع بند و ترکیب بند، ویژگی های مشترک وجود دارد که سبب می شود بتوانیم آن ها را جزو توابع مسمط قلمداد کنیم. مقاله پیش رو که براساس روش توصیفی ـ مطالعه و پژوهش ـ نگاشته شده است، ضمن تعریف دقیق قالب مسمط و بررسی تاریخچه آن، به این نتیجه می انجامد که این قالب، برخلاف دیگر قالب های شعر فارسی، دارای تعدد و تنوع شکلی است و هفت شکل اصلی و دست کم سیزده شکل فرعی از آن وجود دارد. ایجاد این شکل های اصلی و فرعی درنتیجه تغییر تعداد مصاریع در هر بند و یا به سبب ترکیب یکی از اقسام مسمط با یک یا دو قالب دیگر است. مسمط از قالب های مورداقبال شاعران ایران، به ویژه در دوره مشروطه است.
خلاصه ماشینی:
همچنین میان این قالـب و برخـی قالب های دیگر مانند ترجیع بند و ترکیب بند، ویژگی های مشـترک وجـود دارد کـه سـبب می شود بتوانیم آن ها را جزو توابع مسمط قلمداد کنیم .
ایجاد این شکل های اصلی و فرعی درنتیجۀ تغییر تعداد مصـاریع در هر بند و یا به سبب ترکیب یکی از اقسام مسمط با یک یا دو قالب دیگر است .
این اقسـام یـا بـه تغییـر دادن تعـداد مصراع های هر بند مربوط است و یا به ترکیب یکی از اقسام مسـمط بـا یـک یـا دو قالـب دیگر.
ـ گنبددردی اعظمی راد در «مسمط در شعر فارسی» (١٣٦٦) به طور خاص بـه معرفـی مسمط پرداخته ، برخی اقسام آن را معرفی کرده است ؛ نیز بـه برخـی از قالـب هـای ترکیبی که جزو توابع مسمط اند اشـاره کـرده ، امـا جـای ترکیـب بنـد، ترجیـع بنـد و چهارپاره در توابع مسمط خالی است .
٧. ٥ نام بخش ها نام بیت آخر هر بخش ، بیت تسمیط (اعظمی راد، ١٣٦٦: ٥٥) و برگـردان (عباسـپور، ١٣٧٦: ١٢٤٩)، نام مصراع آخر رشته های مسمط ، مصراع قافیه و بند مسمط و بند تسمیط (مؤتمن ، ١٣٥٥: ٣٠؛ همایی ، ١٣٧٠: ١٧٤؛ شمیسا، ١٣٨١: ٣١٣ و رستگارفسـایی ، ١٣٨٠: ٤٩٦) و نـام بندهای مسمط ، رشته یا لخت ثبت شده است .
٣. ٧ تعریف چارپاره بسیار شبیه به مسمط مربع است و تنها تفاوتش با آن در نوع چیدمان قافیـه اسـت ؛ به دیگرسخن ، شعری است چند بندی با مضمون واحد، که هر بنـد آن دارای مصـراع هـای هم وزن است و قافیه در پایان مصراع های دوم و چهارم قـرار دارد.