چکیده:
یکی از اندیشه های بنیادین و موثر در تحولات سیاسی و مذهبی تاریخ اسلام در قرن دوم هجری، ضرورت مقابله مسلحانه رهبران دینی بر ضد خلفا و حاکمان اموی و عباسی بود. این باور، با پیگیری مداوم از سوی زیدبن علی (م 122ق) علیه حکومت اموی بروز یافت و بعدها نیز توسط زیدی مسلکان با عنوان «قیام به سیف» دنبال شد.
نوشتار حاضر، بر آن است با بهره گیری از نظریه «محرومیت نسبی» رابرت گر، زمینه ها و عوامل شکل گیری این عقیده را بررسی نماید. یافته های تحقیق، بیانگر آن است که محرومیت پیش رونده جامعه شیعی، به دلیل تحولات تاریخی پس از عصر نبوی، به تدریج سبب تمرکز نارضایتی آنان بر اهداف سیاسی شد و از سوی دیگر، توجیهات هنجاری و سودجویانه، زید و زیدی مسلکان را به پافشاری بر این باور، و فرهیختگان و عموم جامعه را به استقبال از آن، تشویق نمود.
خلاصه ماشینی:
یافتههای تحقیق، بیانگر آن است که محرومیت پیشرونده جامعه شیعی، به دلیل تحولات تاریخی پس از عصر نبوی، بهتدریج سبب تمرکز نارضایتی آنان بر اهداف سیاسی شد و از سوی دیگر، توجیهات هنجاری و سودجویانه، زید و زیدیمسلکان را به پافشاری بر این باور، و فرهیختگان و عموم جامعه را به استقبال از آن، تشویق نمود.
در مورد پیشینه تحقیق باید گفت، تحقیقات متعددی که توسط زیدیپژوهان معاصر انجام شده، بیشتر به علل و عوامل قیامهای شیعی در قرن دوم پرداختهاند؛ برای نمونه، میتوان از تحقیقات ذیل نام برد: ـ تاریخ زیدیه در قرن دوم و سوم اثر فضیلت الشامی؛ 209 ـ شخصیت و قیام زیدبنعلی نوشته ابوفاضل رضوی اردکانی؛ 210 ـ جنبشهای شیعی در تاریخ اسلام نوشته هاشم معروف الحسنی؛ 211 ـ و پژوهش فان اس که توسط صالح السلمه ترجمه شده و با عنوان علم الکلام والمجتمع فی القرنین الثانی والثالث به چاپ رسیده است.
299 نتیجهگیری بررسیها نشان داد، برای آنچه زیدبنعلی و رهبران شیعه را واداشت تا باور قیام به سیف را مطرح نموده و بر آن پافشاری نمایند و نیز سبب استقبال گروهها و مذاهب مختلف اسلامی از این باور شد، ریشه واحدی وجود دارد و آن ریشه را پس از کندوکاو در تحولات تاریخی پس از عصر نبوی و باورهای تئوریزهشده در جامعه، میتوان در «محرومیت نسبی پیشرونده در جامعه اسلامی» خلاصه نمود؛ موضوعی که در چند مرحله قابل تصویرسازی است؛ در مرحله نخست، به دلیل تفاوت فزاینده نظام سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در دوره حکومت پیامبر9 و امام علی7 با حکومت امویان، نارضایتی قابل توجهی در بین مردم و نخبگان ظاهر شد.