چکیده:
خلفای عباسی با حمایت از آیین فتوت در قرن های ششم و هفتم هجری و پیوستن به فتیان، کوشیدند پایه های خلافت خویش را مستحکم تر کنند. این امر، سبب گسترش تشکیلات فتوت در سرزمین های اسلامی شد. پس از حمله مغول و پناه بردن گروهی از دانشمندان، عارفان و صوفیان به قلمرو سلاجقه روم و حمایت پادشاهان سلجوقی از اصحاب فتوت و شیوخ صوفی و به دنبال تحولات سیاسی ـ اجتماعی این منطقه، گرایش های مختلف تصوف نیز در آناتولی رواج یافت. طریقت علوی ـ بکتاشی، از جمله این گرایش ها بود که با حفظ ماهیت ستیزه جویانه خود با سلاجقه و اثرپذیری فراوان از آیین فتوت، به یکی از پرنفوذترین مکاتب تصوف در آناتولی تبدیل شد. با قدرت یافتن شیوخ علوی ـ بکتاشی در عصر سلاطین عثمانی و سلطه معنوی این طریقت بر سپاه ینی چری، به تدریج پیروان فتوت در آناتولی هم به بکتاشیه پیوستند. به نظر می رسد، بکتاشیان در چگونگی برپایی مراسم، اظهار شعائر شیعی بدون پشتوانه اعتقادی و پرهیز از تفکرات فلسفی، از اصحاب فتوت تاثیرهایی پذیرفته اند. این مقاله، تاثیر تشکیلات فتوت بر طریقت علوی ـ بکتاشی و شباهت های بین این دو را موضوع بررسی خود قرار داده است.
خلاصه ماشینی:
پس از حمله مغول و پناهبردن گروهی از دانشمندان، عارفان و صوفیان به قلمرو سلاجقه روم و حمایت پادشاهان سلجوقی از اصحاب فتوت و شیوخ صوفی و به دنبال تحولات سیاسی ـ اجتماعی این منطقه، گرایشهای مختلف تصوف نیز در آناتولی رواج یافت.
در ایران نیز محسن افشاری در فتوتنامهها و رسائل خاکساریه 595 و همچنین، در اثر دیگری با همکاری مهدی مداینی به نام چهارده رساله در باب فتوت و اصناف، 596 تعدادی از فتوتنامههای مهم را جمعآوری کرده است؛ اما در مورد طریقت علوی ـ بکتاشی، تحقیقات اندکی به زبان فارسی موجود است.
دو کتاب پیدایش طریقت علوی ـ بکتاشی در آناتولی از فهیمه مخبر دزفولی 597 و ترکان، اسلام و علویگری ـ بکتاشیگری در آناتولی از محمدتقی امامی خویی، 598 تنها تحقیقات انجامشده درباره طریقت علوی ـ بکتاشی در ایران هستند؛ اما نویسندگان ترک چون: احمد یاشار اجاق، اسد جوشان و فغلالی، 599 آثار متعددی در خصوص بکتاشیه نوشتهاند که در این مقاله، از آنها استفاده شده است.
623 چنانچه اشاره شد، به هنگام شکلگیری مکاتب مختلف تصوف در آناتولی، اهل فتوت، طبقهای متشخص و مورد حمایت سلجوقیان روم بودند و به همین دلیل نیز نهتنها بر بکتاشیه، بلکه بر سایر فرق تصوف نیز آثار فراوانی گذاشت؛ اما خصوصیاتی مشابه در این آیین و طریقت بکتاشیه وجود داشت که آنان را به هم نزدیکتر کرد؛ بهطوریکه در دوره اول عثمانی که بکتاشیه به عنوان طریقتی معتبر، سپاه ینیچری را تحت حاکمیت معنوی خود قرار داد، بسیاری از فتیان به بکتاشیه پیوستند.