چکیده:
زیج معتبر سنجری ، جایگاه و اهمیت آن در تاریخ نجوم دوره اسلامی
حمیدرضا گیاهی یزدی ص 75
زیج معتبر سنجری اثر ارزشمند اخترشناس پرآوازهء ایرانی عبدالرحمان خازنی (525-475 ق / 82 0 1- 130 ام) جایگاه ممتازی در سده های میانی نجوم دورهء اسلأمی دارد، خازنی که در مرو می زیست، در مقدمهء این زیج به این نکته اشاره می کند که این زیج حاصل رصدهای 35 سالهء او است. وی در مقدمه فهرستی از نوآوری هایش را در این زیج عرضه می کند که مهمترین آنها دربارهء رؤیت هلأل ماه، نظریهء گرفتگی هاست. همچنین وی موارد برتری زیج معتبر را نسبت به زیج های قبلی بیان کرده است. این مقاله نسخه های خطی به جا مانده از زیج معتبر و بخشهای مهم آن را بررسی می کند. البته هر کدام از این بخشها، در نهایت کل زیج به بررسی و تحلیل دقیق تر نیاز دارد،
خلاصه ماشینی:
"این مقاله حاصل طرح پژوهشی«ضابطهء رؤیت هلال ماه در زیج معتبر سنجری از عبد الرحمان خازنی»(شماره پرونده:003/2/367)است که با حمایت مالی معاونت پژوهشی دانشگاه تهران انجام یافته است.
سپس به دقیق بودن زیج معتبر اشاره کرده و شاهد مثال این موضوع را:مقارنهها،مقادیر کسوفها و زمانهای رؤیت هلال دانسته است که نتایج به دست آمده از رصد آنها با محاسبه تطبیق دارد.
به نوشتهء خازنی نقاط قوت زیج معتبر در تنظیم جدولهای دقیق تعدیل زمان،پرداختن به بحث تاریخ و تقویم و تبدیلهای میان آنها و رفع نقائص موجود در این زمینه،ابداع روش استخراج طالع با استفاده از ارتفاع ماه و نظریهء کسوفات و رؤیت هلال ماه است.
افزون بر این جدولی برای مقدار تعدیل نهار (به تصویر صفحه مراجعه شود)به ازای هر درجهء بروج برای عرض مرو وجود دارد.
در این زیج جدولهایی مربوط به محاسبهء(به تصویر صفحه مراجعه شود)برای مقادیر صحیح طول دایرهء البروجی خورشید(به تصویر صفحه مراجعه شود)به ازای هر درجه وجود دارد.
از دیگر جدولهایی که با موضوع گرفتگی ارتباط دارند،جدولی است که بر اساس آنومالی ماه( a m ،خاصة القمر)در هر(به تصویر صفحه مراجعه شود) 4 تنظیم شده و مقادیر متناظر هر مقدار آنومالی را به ازای بهت ماه((به تصویر صفحه مراجعه شود)،سرعت زاویهای روزانهء ماه بر دایرة البروج)، حرکت ماه در ساعت،قطر زاویهای ماه و تمام سایه شامل میشود.
خازنی رابطهای برای تعیین موقعیت آن بر دایرهء البروج داده است:(به تصویر صفحه مراجعه شود) در این رابطه y شمارهء سال یزدگردی است که طول دایرهء البروجی کید(به تصویر صفحه مراجعه شود)برای زمان موردنظر محاسبه میشود."