چکیده:
نقدی بر استدلال رزنفلد در باب انتساب یک رساله ریاضی به الغ بیگ
فاطمه سوادی ص 85
روش بدیع غیاث الدین جمشید کاشانی (د. 832 ق) در محاسبه جیب یک درجه، از برجسته ترین آثار ریاضیات دوره اسلامی به شمار می آید. وی در اثری موسوم به رساله الوتر و الجیب به تبیین این روش پرداخته، اما متأسفانه تا کنون نسخه ای از آن به دست نیامده است. همین مسأله توجه پژوهشگران تاریخ علم را به رساله فی استخراج جیب درجه واحده تألیف قاضی زاده رومی (د. حدود 840 ق) ، دوست و همکار کاشانی جلب نموده است. قاضی زاده در این رساله به شرح و بررسی روش کاشانی می پردازد. این مقاله با ارائه اسناد و مدارک معتبر در پی اثبات صحت انتساب این رساله به قاضی زاده است.
خلاصه ماشینی:
"دلایل رزنفلد در انتساب رساله به الغبیگ: *الغبیگ در زیج خود(نسخهء شمارهء 3503 کتابخانهء مرکزی دانشگاه تهران- دانشپژوه،دانشگاه تهران،ص 5991)ادعا میکند که روشی استدلالی برای محاسبهء جیب یک درجه یافته و رسالهای در این باب نوشته است(ص 71 ر): «و جیب یک درجه که بناء عمل جدول جیب فصل بر آنست،الی یومنا هذا هیچ کس به طریق برهانی نکرده و همهء حکما تصریح کردهاند به آنکه طریق علمی به استخراج آن نیافتهاند و حیلت کردهاند تا به تقریب به دست آوردهاند و ما -بعنایهء الله و منه-به طریق برهانی ملهم شدیم و در بیان آن علیحده کتابی پرداختیم و به آن جیب برهانی این جدول عمل کردیم.
شایان ذکر است که بیرجندی در عبارت زیر به صراحت از رسالهء الغبیگ سخن گفته است(ص 54 ر): «و افضل المهندسین مولانا غیاث الحق و الدین جمشید الکاشی-طاب الله ثراه-که اصل رصد سمرقند از آثار طبع لطیف او است ملهم شده به طریق استخراج جیب یک درجه و در آن باب رساله انشاء نموده و مصنف-تغمده الله بغفرانه-طریق دیگر در باب جیب درجهء واحد بیان فرموده و در آن باب رسالهء دیگر نوشته...
139 ق)1در دستور العمل و تصحیح الجدول(نسخهء کتابخانهء حمیدیهء استانبول به خط خود وی-دانشپژوه،میکروفیلمها،ص 58)که در واقع شرحی است بر زیج الغبیگ،چنین مینویسد(ص 94 ر): «بعد ذلک براهین آن را[منظور:استخراج جیب یک درجه]بر وجهی از شرح زیج حضرت جدی و افتخاری مولانا علاء الدین قوشچی-قدس سره-و رساله[ای] کد جد دیگر این کمینه محقق علامه قاضیزادهء رومی-روح الله روحه-درین باب نوشته است مستفاد شده بود و مشروح ایراد نماییم."