چکیده:
تاریخ انبیاء بیانگر آن است که برنامههای تمام پیامبران در دعوت به اصول، بدون هیچ اختلافی یکسان بوده، هرگاه پیامبری دعوت خود را با دلایلی آشکار میساخت، قوم او به دو گروه مومن و کافر تقسیم میشدند. ایمان، امری است دارای مراتب تشکیکی؛ چرا که قابل شدت و ضعف است. ممکن است برخی از مراتب ایمان بهگونهای آمیخته بهنوعی از شرک خفی باشد. طبق آموزههای دینی، معیار درجهبندی و ارتقاء وجودی مومنان، انجام اعمال صالح و مرضی خدای سبحان است؛ یعنی ایمان و عمل صالح، مکمّل یکدیگرند. صلاح و شایستگی فعل و حسن فاعلی بستگی به مرتبه ایمان شخص دارد و در مقابل نقش عمل نیز در ایمان، رقمزدن درجات و مراتب آن است. مسلمان نیز همواره بین مراتب اسلام و ایمان قرار دارد است. تعریف جامع کفر عبارت از انکار الوهیّت، توحید، رسالت و ضروری دین با التفات به ضروری بودن آن است. پژوهش حاضر به تحلیل مراتب ایمان و کفر و بررسی تعاریف انحرافی از مفهوم ایمان و رابطه آن با عمل در طول تاریخ اسلام و تاثیر آن در ایجاد گروههایی چون خوارج، مرجئه، معتزله و اشاعره میپردازد و در صدد کشف مهم ترین انحراف در دیدگاههای صدر اسلام و قرون اولیه اسلامی پیرامون تعریف اصطلاحی ایمان و ارتباط آن با عمل است.
خلاصه ماشینی:
"همین وجوه، زمینه را برای تولید دیدگاههای مختلف پیرامون معنای اصطلاحی ایمان فراهم آورده است؛ اگر به منظور ترسیم اندیشه اسلامی درمورد معنای اصطلاحی ایمان، برداری رسم شود، در دو طرف منتهاالیه این بردار دو عقیده انحرافی خوارج و مرجئه (برداشتهای التقاطی از ایمان) قرار دارند و دیگر مذاهب اسلامی در میانه آن قرار گیرند، جریانهایی که در دو سوی بردار قرار دارند، به سبب ناهمخوانی با اندیشه اسلامی، نتوانستند به حیات خود ادامه دهند و در همان قرون نخستین اسلامی، از میان رفتند و تنها نامی از آنها در تاریخ فرق و مذاهب کلامی باقی مانده است؛ توضیح بیشتر آنکه در سدههای نخستین اسلامی، دو مکتب انحرافی در جهان اسلام شکل گرفت که در تعریف ایمان و کفر، قرائتی مخالف با تمام مذاهب اسلامی ارائه کردند.
این حدیث ضمن آنکه تعبد به احکام شرعی و اجتناب از معاصی را از لوازم ایمان بهشمار میآورد، به نقد تفکر خوارج، مرجئه و معتزله نیز نظر دارد؛ زیرا طبق این عقیده مرتکب کبائر نه کافر، نه مؤمن و نه فاسق است بلکه غیر مؤمن تلقی شده و با مسلمان دانستن او، امید توبه و الحاق به مؤمنان درباره او وجود دارد، البته دیدگاه معتزله بیش از دیدگاههای خوارج و مرجئه به دیدگاه امام صادق× نزدیک است، از اینرو مهمترین انحراف در معنای اصطلاحی ایمان، ریشه در نحوه ارتباط میان ایمان و عمل دارد و بیشتر با توجه به آیات قرآن ازجمله احزاب / 35 و حجرات / 14، میتوان گفت تفاوت مفهومی میان ایمان و اسلام در صورتی است که این دو واژه در کنار هم قرار گیرند، اما هرگاه جدا از هم بیایند، اسلام بر همان چیزی بهکار میرود که ایمان بر آن اطلاق میشود و هر دو واژه در یک معنا استعمال میگردد."