چکیده:
شناخت الگوی استقرار زادآوری طبیعی به منظور تقلید از آن در جنگلکاری، گام مهمّی در راستای احیای جنگلهای زاگرس است. در این راستا، پژوهش حاضر با هدف بررسی وضعیّت استقرار طبیعی زادآوری زایشی بلوط ایرانی در سه توده از جنگلهای حفاظتشدة دالاب استان ایلام، با شرایط توپوگرافیک متفاوت، طی فصل بهار و تابستان 1395 انجام شد. در هر توده، یک ترانسکت پایه در جهت عمود بر شیب دامنه پیاده و روی آن موقعیّتهای استقرار زادآوری شامل «زیر تاج درخت»، «زیر و پناه درختچه«، «زیر و پناه بوته»، «کنار سنگ» و «فضای بدون پوشش» انتخاب شد. برای هر موقعیّت استقرار زادآوری، سه تکرار انتخاب و برای هر کدام، یک پلات دایرهایشکل 15 متر مربعی دائمی پیاده شد. در هر پلات، تعداد نهالها و بلندی آنها اندازهگیری شد. نتایج نشان داد که بیشترین میزان زادآوری بلوط ایرانی در جهت شمالی و ارتفاع 1400 متر از سطح دریا، زیر تاج درختان بلوط و بنه، در سمت شمالی تاج درختان و در فاصلة ثلث اوّل شعاع تاج درخت است. کمترین میزان زادآوری بلوط، بسته به شرایط رویشگاه، در زیر و پناه بوتهها، کنار سنگها و فضای آزاد بوده و در زیر تاج درختان کیکم، زادآوری بلوط یافت نشد. بیشترین تراکم نهالهای بلند در فاصلة ثلث سوّم شعاع تاج درخت و کمترین میزان آنها در فاصلة ثلث اوّل شعاع تاج درخت بود. نتیجه آنکه تاج درخت، مهمترین نقش را در استقرار نهال و پرستاری آن در مقایسه با سایر موقعیّتهای استقرار زادآوری در جنگل دارد. با توجّه به استقرار قابل توجّه زادآوری در زیر و پناه درختچهها و بوتهها، میتوان به نقش مؤثّر آنها در حمایت نهالها و بزرگشدن آنها اشاره کرد. بر اساس نتایج بالا، میتوان الگوی استقرار زادآوری طبیعی بلوط را برای احیای جنگلهای زاگرس پیشنهاد داد.
Recognizing the establishment pattern of natural regeneration to imitate it in reforestation is an important step towards the restoration of Zagros forests. In this regard, the present study was conducted to investigate the status of natural establishment of generative regeneration of Quercus persica in three stands of Dalab protected forests, Ilam province, with different topographic conditions during spring and summer of 2016. In each stand a basic transect was established perpendicularly to the slope in which the regeneration establishment positions including "under the tree crown", "under the shrub", "under the bush", "next to the rock" and "bare space" were selected. For each regeneration establishment position three replications were selected and for each of them a circular permanent plot with area of 15m2was established. In each plot the number of seedlings and their heights were measured. Results showed that most amount of Q. persica regeneration is in north aspect and the height of 1400 m above sea level, under the crown of Q. persica and P. atlantica trees, in northern side of tree crowns and at a distance of the first third of tree crown radius. The lowest amount of oak regeneration depending on site conditions was at under the bushes, next to the rocks and in bare spaces. There was no oak regeneration under the crown of A. cineracens trees. The most density of tall seedlings was at a distance of the third third of tree crown radius and the lowest amount of that was at a distance of first third of tree crown radius. It was concluded that the tree crown has the most important role in seedling establishment and it is nursing in comparison with other regeneration establishment positions in the forest. Given the remarkable establishment of regeneration under the shrubs and bushes, to their effective roles in supporting of seedlings and their growing can be mentioned. Based on the above results, the natural regeneration establishment pattern of oak for restoration of Zagros forests can be proposed.
خلاصه ماشینی:
تراسبندی شیبها، به منظور کاهش نیروهای محرک یا افزایش نیروهای مقاوم، روشی است که به طور متداول برای افزایش ضریب پایداری دامنهها و تثبیت زمینلغزشها به کار میرود، از مزایای قابل توجه این روش که کاربرد بیشتری نسبت به سایر روشها دارد، هزینة کمتر و سهولت اجرا است (زمانی لنجانی و - Kang - Cova & Conger - Baillifard - Huiqin - Hack - Nails - Fan & Luo موقعیتهای استقرار زادآوری، بسته به نوع و میزان عملکرد اکولوژیکی آنها، متفاوت است؛ به عنوان مثال، در پژوهشی مشخص شد که بیشترین تعداد نهالهای بلوط و بلندترین آنها در بهترین شرایط نوری (زیر تاج درختان) و کمترین تعداد نهالها و کوتاهترین آنها در بدترین شرایط نوری (فضای باز)، مستقر شدهاند (دوبرولسک، 2007).
در پژوهشی دیگر، اهمیت تاج درختان بیشتر نمود یافته و مشخص شده که نهالهای مستقرشده در زیر تاج درختان بلوط حدود پنج برابر بیشتر از حفرههای باز بین تاجها بوده است که این خود میتواند بیانگر عملکرد بهتر تاج درختان در مقایسه با فضای باز برای استقرار زادآوری باشد (برودویگ و اسبجورنسن، 2008).
همانطور که در پژوهشهای یادشده، دیده میشود، تراکم نهالهای مستقر شده و میزان زندهمانی نهالها در شرایط توپوگرافیک مختلف متفاوت است؛ لذا شناخت این الگوهای مکانی در هر منطقه برای مدیریت تجدید حیات تودة جنگلی و دخالتهای جنگلشناسی لازم است (فری و همکاران، 2007).
(رجوع شود به تصویر صفحه) - Kouba در پژوهش حاضر، بیشترین فراوانی زادآوری زایشی بلوط ایرانی در زیر تاج درختان بوده و پس از آن، درختچهها، بوتهها و سنگها به ترتیب در رتبههای بعدی قرار گرفته و فضای بدون پوشش، کمترین میزان زادآوری را داشته است.