چکیده:
یکی از مباحثی که در محاکم قضائی از سوی کشاورزان در مقابل مالکین املاک زراعی مطرح میگردد،
موضوع حق ریشه است. حق ریشه بهعنوان حق خاص، متفاوت از حقوق مربوط به عرصه و اعیان ملک
بوده و متعلق به کشاورزی است که بنا به عرف محلی، مربوط به کسی که در زمین دیگری فعالیت
نموده و زحماتی را برای بارور کردن زمین متحمل شده است میباشد. حقوق زارعین از قبیل بهای
شخم، بذر، کود و ... در تبصره 2 ماده 5 لایحه قانونی نحوه خرید و تملک اراضی و املاک مورد توجه
قانونگذار قرارگرفته و محترم شمرده شده است و نحوه تعیین و تشخیص این حقوق و مرجع صالح در
این خصوص معلوم گردیده است. به موجب قوانین مربوط به تملک املاک و اراضی واقع در طرحهای
عمومی و عمرانی، همچون لایحه قانونی نحوه خرید و تملک اراضی و املاک برای اجرای برنامههای
عمومی و عمرانی و نظامی دولت، شهرداری در مقام مجری طرح، مجاز است نسبت به تملک املاک،
اراضی، مستحدثات و ... مورد نیاز با رعایت مقررات ملاک عمل اقدام نماید.
خلاصه ماشینی:
مبنا و فلسفه این مسئله را از قرار زیر میتوان توجیه کرد: 1- احیاء اراضی موات؛ 2- عرف و عادت؛ 3- ایجاد علاقه نسبت بزمین در اثر مرور زمان؛ البته حق کارافه محدود به امور زراعتی میباشد، یعنی کسی که حق ریشه یا زارعانه زمین را تحصیل کرده است، فقط میتواند اشتغال به امور زراعتی معموله نماید و از تاسیس کارخانه یا ساختمان و این قبیل امور ممنوع است و در صورتی که از حدود خود تجاوز نماید و عملیات غیر زراعتی اقدام کند، غالبا مالکین علیه آنان شکایت کرده و محاکم نیز معمولا مالکین را در این نوع شکایت ذیحق تشخیص و تحت عنوان کارافه جز زراعت حق دیگری برای کشاورزی قائل نمیباشند.
(خاقانی، 1341، ص71) حدود حق ریشه حق ریشه محدود به امور زراعتی میباشد، یعنی کسی که حق ریشه زمین را تحصیل کرده است، فقط میتواند اشتغال به امور زراعتی معمول نماید و از تاسیس کارخانه یا ساختمان و این قبیل امور ممنوع است و در صورتی که از حدود خود تجاوز نماید و عملیات غیر زراعتی اقدام کند، غالبا مالکین علیه آنان شکایت کرده و محاکم دادگستری نیز معمولا مالکین را در این نوع شکایت ذیحق و تحت عنوان ریشه جز زراعت حق دیگری برای کشاورزی قائل نمیباشد.
نتیجه گیری حق ریشه بهعنوان حق خاص، متفاوت از حقوق مربوط به عرصه و اعیان ملک بوده و متعلق به کشاورزی است که بنا به عرف محلی، مربوط به کسی که در زمین دیگری فعالیت نموده و زحماتی را برای بارور کردن زمین متحمل شده است میباشد.