چکیده:
طی دهههای اخیر کشورهای در حال توسعه تلاشهای زیادی در زمینه کسب دانش و قابلیتهای فنآورانه موردنیاز برای ساخت و توسعه محصولات و سامانههای پیچیده به نمایش گذاشتهاند. یکی از این موارد شرکت ایرانی مهندسی و ساخت توربین مپنا (توگا) است که طی دو دهه قبل موفق به کسب قابلیتهای ساخت و ارتقای توربینهای گازی بهعنوان محصولات و سامانههای پیچیده شده است. این پژوهش با استفاده از رویکرد کیفی و استراتژی پژوهش مطالعه موردی اکتشافی، مسیر شکلگیری و تکامل قابلیتهای فنآورانه ساخت توربینهای گازی در این بنگاه متأخر ایرانی را در طول 22 سال قبل به تصویر کشیده است. نتایج و یافتههای این پژوهش حاکی از آن است که مسیر شکلگیری و تکامل قابلیتهای فناورنه ساخت توربینهای گازی در این شرکت شامل چهار مرحله است: 1) مرحله خرید و بهرهبرداری از توربینهای گازی خارجی؛ 2) مرحله درونی سازی و انتقال فناوری ساخت توربینهای گازی؛ 3) مرحله ساخت توربینهای گازی در داخل با تنوع محدود؛ و 4) مرحله تنوعبخشی به سبد محصولات و ایجاد بهبودهای تدریجی در توربینها بر پایه تحقیق و توسعه. بعلاوه به راهبردهای کسب فنآوری، سازوکارهای یادگیری فنآوری، سیاستها و اقدامات دولت و میزان فروش محصولات شرکت در هر یک از مراحل اشاره شده است. یافتههای این پژوهش میتواند درک و شناخت مدیران و سیاستگذاران این حوزه صنعتی و سایر صنایع تولیدکننده محصولات و سامانههای پیچیده را نسبت مراحل شکلگیری و تکامل قابلیتهای فناورانه و ملاحظات و الزامات آن را ارتقا دهد.
خلاصه ماشینی:
علیرغم وجود چالشها و موانع متعدد پیش روی کشورهای تازه صنعتی شده و بنگاههای متأخر<FootNote No="54" Text="Latecomer"/> در زمینه ساخت و توسعه محصولات و سامانههای پیچیده، ایران توانسته است در سالهای اخیر به دانش و فنآوریهای ساخت و ارتقای توربینهای گازی با استانداردهای جهانی دست پیدا کند [۲،۲۷،۳۷،۳۸،۴۷ و ۴۸]، توربین گاز از تجهیزات بسیار پیچیده مصنوع بشر است که برای تولید توان و نیروی رانش در صنایع متعددی مانند صنعت برق، صنایع هوایی و صنایع نفت و گاز، کاربردهایی متنوعی دارد [۳۶].
حال پرسش اصلی که ذهن را به خود مشغول میسازد این است که: مسیر شکلگیری و تکامل قابلیتهای فناورانه ساخت توربینهای گازی بهعنوان یک محصول و سامانه پیچیده در شرکت توگا چگونه است؟ برای پاسخ دادن به این پرسش باید به این پرسشهای فرعی پاسخ دهیم: 1) این بنگاه چه مراحلی را در مسیر شکلگیری و تکامل قابلیتهای فنآورانه ساخت توربینهای گازی طی کرده است و ترتیب و توالی زمانی این مراحل به چه شکل است؟ 2) راهبردهای کسب فنآوری<FootNote No="64" Text="Technology Acquisition"/> در هر یک از مراحل چه بوده است؟ 3) سازوکارهای یادگیری فنآورانه<FootNote No="65" Text="Technological Learning"/> در هر یک از مراحل مذکور کدام است؟ لذا، هدف پژوهش حاضر این است که: با استفاده از رویکرد کیفی و با بهرهبرداری از استراتژی پژوهش مطالعه موردی به شناسایی مسیر شکلگیری و تکامل قابلیتهای فناورانه ساخت توربینهای گازی بهعنوان محصولات و سامانههای پیچیده در یک بنگاه متأخر ایرانی یعنی شرکت توگا بپردازد.
این پژوهش مانند بسیاری از پژوهش ها دارای محدودیت هایی است، که در ادامه به برخی از آنها اشاره می شود: اول، پژوهش حاضر الگوی شکلگیری و تکامل قابلیتهای فنآورانه ساخت توربینهای گازی در شرکت توگا را بهعنوان یک مطالعه تک موردی مورد بررسی و کنکاش قرار داده است.