چکیده:
خوانش متن و تفسیر آن بهویژه در رویارویی با متون مقدس دینی، سبب پیدایش رویکردهای مختلفی شده است. این رویکردها در سنت غربی، همان رویکردهای هرمنوتیکی هستند که در یک دستهبندی کلاسیک و مدرن، بر امکان کشف قصد گوهری و نیت اصلی مولف و صاحب متن، یا انکار آن استوار است. شلایرماخر بهعنوان بنیانگذار هرمنوتیک کلاسیک، کشف معنای گوهری و قصد اصلی مولف را در یک دایرهی شناختی دیالکتیکی که میان متن و جهان ذهنی صاحب متن اتفاق میافتد، ممکن و تحقق آن را براساس فهم دستوری و فنی-روانشناختی ادعا میکند که حتی میتواند به ارائهی یک فهم برتر از خود مولف منجر شود. در سوی دیگر، سیدمرتضی بهعنوان بنیانگذار تفسیر عقلی در شیعه، باتوجهبه مبانی کلامی خود نظیر باور به توحید، وحی، تکلیف و لطف الهی و با تکیه بر حسن و قبح عقلی، بر وجود یک معنای گوهری در متن و کشف آن با بهرهگیری از روشهای عقلانی و ادبیاتی تاکید میورزد. البته با وجود اعتبار تاویل، نمیتوان بر درستی آن تاکید کرد مگر با بیان صریح خداوند از راههای علمآور.
خلاصه ماشینی:
شلایرماخر بهعنوان بنیانگذار هرمنوتیک کلاسیک، کشف معنای گوهری و قصد اصلی مؤلف را در یک دایرهی شناختی دیالکتیکی که میان متن و جهان ذهنی صاحب متن اتفاق میافتد، ممکن و تحقق آن را براساس فهم دستوری و فنی-روانشناختی ادعا میکند که حتی میتواند به ارائهی یک فهم برتر از خود مؤلف منجر شود.
در سوی دیگر، سیدمرتضی بهعنوان بنیانگذار تفسیر عقلی در شیعه، باتوجهبه مبانی کلامی خود نظیر باور به توحید، وحی، تکلیف و لطف الهی و با تکیه بر حسن و قبح عقلی، بر وجود یک معنای گوهری در متن و کشف آن با بهرهگیری از روشهای عقلانی و ادبیاتی تأکید میورزد.
ترجیحندادن یک معنا بر معانی دیگر، نشانهی تفکیک میان «حجیت تأویل» و «صحت تأویل» در نگاه سیدمرتضی است که با وجود تأویلگری و اعتبار آن، در پارهای از موارد، به دلیل اعتقاد به قصد گوهری مؤلف و نافرجامماندن دسترسی به آن از طریق تأویل، بر درستی تأویل پای نمیفشرد و تنها به وظیفهی تفسیری خود در ارائهی معانی محتمل براساس اصول معقول عمل میکند.
۸. بررسی و نقد نظریهی قصدیت ماخر در تبیین دیدگاه خود «دایرهی شناخت» یا «دور هرمنوتیکی»13 را مطرح کرده و بر این باور است که در یک رفتوآمد دیالکتیکی میان جهان فکری و ذهنی مؤلف و متن او، بدون دخالت جهان ذهنی مفسر و پیشافهمها و پیشفرضهایش، میتوان به معنای گوهری متن دست یافت و چهبسا فهمی برتر از مؤلف، البته همسو با قصد اصلی وی ارائه کرد.