چکیده:
فرسایش خاک ممکن است به از بین رفتن کیفیت خاک و در نتیجه، کاهش بهرهوری خاک منجر شود. پذیرش راهبردهای حفاظت خاک نقش مهمی در کاهش فرسایش خاک و بهبود حاصلخیزی آن ایفا میکند و این در حالیست که پذیرش اقدامهای حفاظت خاک به آگاهی کشاورزان از پیامدها و علتهای فرسایش خاک وابسته است؛ ازاینرو در پژوهشی پیمایشی، 273 نفر از بهرهبرداران زراعی با رابطه کوکران مشخص و به شکل تصادفی از 15 روستای حوضه آبخیز چهلچای انتخاب شدند و دانش و آگاهی آنها درباره پیامدها و علتهای فرسایش خاک و تاثیر آن بر استفاده از اقدامهای حفاظت خاک بررسی شد. بیشتر کشاورزان (85 درصد) اعتقاد داشتند فرسایش خاک کنترلپذیر است و طیف گستردهای از عملیات کنترل فرسایش و بهبود حاصلخیزی خاک را به کار میگرفتند. این روشها شامل شخم عمود بر جهت شیب (2/32 درصد)، کشت دستی (4/24 درصد)، حداقل شخم (8/23 درصد)، کشت ردیفی درختان (4/23 درصد) و تناوب زراعی
(9/20 درصد) بودند و هرچند روشهای یادشده در منطقه بیشتر استفاده میشدند، ازنظر بیشتر کشاورزان روشهایی مانند عدم شخم (نوتیلیج)، روشهای آبیاری تحتفشار، پوشش دائمی خاک با بقایای گیاهی، شخم عمود بر جهت شیب و تراسبندی اثربخشی بیشتری داشتند. نتایج آزمون t تکنمونهای نشان دادند کشاورزان بهخوبی از پیامدهای فرسایش و علتهای ایجاد آن آگاهی دارند. نتایج تحلیل رگرسیون نیز نشان دادند میزان استفاده از روشهای حفاظت خاک با متغیرهای ادراک از اثربخشی روشهای حفاظت خاک، آگاهی از عوامل فرسایش خاک و آگاهی از پیامدهای فرسایش خاک تبیین میشود. پژوهش حاضر نتیجه میگیرد باوجود دانش مطلوب کشاورزان از پیامدهای فرسایش و علتهای ایجاد آن، به نظر میرسد آنها روشهای موجود استفادهشده را اثربخش ارزیابی نمیکنند؛ بنابراین در شرایط موجود، آگاهی از پیامدهای فرسایش و علتهای ایجاد آن نتوانسته است باعث استفاده از روشهای موثرتر حفاظت خاک شود.
خلاصه ماشینی:
در پژوهش حاضر، پاسخ به پرسشهای زیر مدنظر است: · پاسخگویان تا چه حدی از پیامدهای فرسایش خاک آگاهی دارند؟ · پاسخگویان تا چه حدی از عوامل فرسایش خاک آگاهی دارند؟ · کشاورزان چه روشهایی را برای حفاظت خاک به کار میگیرند و آیا این روشها اثربخش هستند؟ · چه رابطهای بین دانش و آگاهی دربارۀ پیامدهای فرسایش خاک، دانش و آگاهی دربارۀ عوامل فرسایش خاک و ادراک از اثربخشی روشهای حفاظت خاک و متغیر میزان استفاده از روشهای حفاظت خاک وجود دارد؟ پیشینه پژوهش نتایج پژوهش مؤمنی و همکاران (1391) نشان دادند آگاهی از فرسایش خاک، اعتقاد به تأثیر اقدامها در کنترل فرسایش خاک، مساحت کل اراضی، شرکت در آموزشهای مربوط به حفاظت خاک و نوع مالکیت اراضی بهطور مثبت و معناداری بر تصمیم کشاورزان برای پذیرش اقدامهای حفاظتی تاثیر میگذارند و سن، تحصیلات، متوسط فاصلۀ اراضی از محل سکونت و داشتن مشاغل غیرکشاورزی، عوامل منفی و معنادار مؤثر بر تصمیم کشاورزان برای پذیرش هستند (مؤمنی و همکاران، 1391: 513).
Tefera و Sterk) (2010) با بررسی مشکلات فرسایش خاک و عوامل مؤثر بر پذیرش روشهای حفاظت آب و خاک در حوضۀ آبخیز فینچا در غرب اتیوپی نتیجه گرفتند کشاورزان بهخوبی از مشکلات فرسایش و پیامدهای مربوطه نظیر از بین رفتن خاک در اراضی شیبدار و کاهش حاصلخیزی آگاهی دارند؛ بااینوجود، آنها به میزان کافی برای روشهای حفاظت آب و خاک سرمایهگذاری نمیکنند و بیشتر به عملیات مدیریت خاک برای حفظ عملکرد محصول تمایل دارند.