چکیده:
در دورهی خلافت عباسیان، به ویژه در دورهی مامون، مناظرههایی با غیرمسلمانان اعم از اهل کتاب و غیر آنان انجام میشد که به زعم برخی از نویسندگان این مناظرهها گویای عصری درخشان و آزاداندیشی مامون عباسی و اعتقاد او به تکثر عقیدتی بوده است. اما تحلیل کنشها و گفتوشنودهای خلیفه و مناظرهکنندگان نشاندهندهی وضعیت دیگری است. این تحقیق بر پایهی روش کیفی تفسیری (مبتنی بر توصیف و تحلیل) در پی بررسی این مسئله است که به لحاظ روانی چه فضایی بر مناظرهکنندگان، به ویژه غیرمسلمانان، حاکم بوده و تا چه اندازه در بیان باورهای خویش خودسانسوری میکردهاند و حضور مامون چه تاثیری بر برگزاری مناظرهها داشته است. مدعای پژوهش حاضر این است که با توجه به برخوردهای خلیفه با مناظرهکنندگان هدف از برگزاری این جلسات غلبه و سرکوب این گروهها و پیروزی فکری مسلمانان بر آنان بوده است.
During the Abbasid caliphate period، especially during the period of Ma'mun، there were debates with non-Muslims، whether from the Ahl al-Kitab (People of the Book) or others، which، according to some of the authors، illustrate a brilliant era and free-thinking of Ma'mun and his belief in plurality of ideologies. But the analysis of the actions and dialogues of the caliph and debaters indicates another situation. This research، based on the qualitative method of interpretation (based on description and analysis)، seeks to investigate the question that which space has dominated over debaters، especially non-Muslims، and how much they practiced self-censorship in expressing their beliefs and what has been the effect of the presence of Ma'mun in these debates. The present paper claims that، with regard to the encounters of the caliph with the debaters، the aim of these meetings was to overcome and suppress these groups with the aim of gaining the intellectual victory of Muslim over them.
خلاصه ماشینی:
مناظره کنندگان را مشاهده می نماییم به این برداشت می رسیم که انجام امور فوق آن هـم بـا توجه به ترتیبی که میزبانان جلسه می گفتند جو سنگین و رسمی را بر مناظره کنندگان حاکم میکرده که به تبع آن می توانسته باعث انتقال برخی حالات روانی از قبیل ترس و دلهره بـه آنان شود و همین امر شرایط گفتگو و بحث را برای آنان به ویـژه نماینـدگان اهـل کتـاب دشوار می ساخته و تا حدودی نتیجه ی مناظره را تحت تأثیر قرار می داده است .
امـا مـأمون بـرای اطـلاع رسـانی بـه امام رضا (ع ) با بیان و لحن نرم تری سخن گفته و این نیز نشان از تضاد برخورد مأمون بـا مناظره کنندگان دارد که اگر او هدفش گسترش علم و در این راستا دارای تسامح بوده ایـن برخورد دوگانه برای دعوت از مناظره کنندگان مغایر با اندیـشه و نظـر فـوق اسـت .
١ بنابراین اخراج اباله از دربار به دستور مأمون یکی دیگر از نمونه های برخورد خلیفه با مناظره ها و مناظرهکننـدگان را بـرای مـا آشـکار می کند و به این نتیجه می رسیم که مناظره ها در فضایی باز آن گونه که برخی ادعا کرده انـد برگزار نمی شده بلکه با تدابیر و برنامه هایی شکل می گرفته که آزادی و فضای باز اندکی در آنها وجود داشته است .