چکیده:
هدف از انجام پژوهش حاضر، بررسی زمینهها و بسترهای فکری، ساختاری و کارگزاری سازمان کمیتههای انقلاب اسلامی است. وقوع انقلابها همواره با پیدایش نهادها و سازمانهای خودجوش و مردمی با ارزشهای خاص انقلابی همراه است. یکی از سازمانهای مهمی که پس از پیروزی انقلابها پدیدمیآید، سازمانهای شبهنظامی و شبهپلیسی متشکل از انقلابیون و توده مردم است. کمیتههای انقلاب اسلامی از اولین سازمانهایی بود که بهضرورت برای حل مسائل نظامی و امنیتی و تأمین امنیت، آسایش و رفاه مردم پس از پیروزی انقلاب اسلامی تشکیلشد. با توجه به جایگاه سازمانهای دفاعی و امنیتی در تداوم و رشد انقلاب و همچنین نقش آنها در نگهبانی از انقلاب و حفظ دستاوردهای آن، مطالعه آنها ضروری بهنظرمیرسد. روش انجام تحقیق، کیفی و از نوع پژوهش تاریخی است. ابزار گردآوری اطلاعات فیشبرداری و مصاحبه است. طبق یافتههای پژوهش، زمینههای فکری و ایدئولوژیکِ تشکیل سازمان کمیتههای انقلاب، همان ایدئولوژی انقلاب اسلامی است. در برسی زمینه های ساختاری، ساختارهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بررسی شد. از میان ساختارهای سیاسی، رهبری و شورای انقلاب در تشکیل کمیته های انقلاب نقش مهمی داشتند اما دولت موقت با ادامه کار کمیته ها مخالف بود. از میان ساختارهای اجتماعی و فرهنگی، حوزه های علمیه، دانشگاه ها، مساجد و حسینیه ها در تشکیل و ادامه کار کمیته ها نقش مهمی ایفا کردند.در بررسی زمینه هاس کارگزاری این نتیجه حاصل شد که نخبگان سیاسی از جمله رهبران انقلاب و اعضای شورای انقلاب و روحانیون و توده های مردمی در تشکیل و سازماندهی کمیته ها نقش کلیدی داشته اند.
خلاصه ماشینی:
ازآنجاکه انقلاب اسلامی ایران، انقلابی اجتماعی بود، تمامی ساختارهای نظام به تغییر اساسی، دچار شد و افرادی انقلابی که پیشتر درزمینه فعالیت حکومت سابقهنداشتند، رویکارآمدند؛ درنتیجه، تمامی سازمانهایی جدید که شکلگرفتند، نوپا و تازه بودند و برمبنای انقلاب و ارزشهای آن و بهمنظور حفظ انقلاب و خدمت به مردم تشکیلشدند؛ بنابراین شایسته است که پژوهشگران حوزه تاریخ و انقلاب اسلامی، تاریخچه و نحوه تشکیل این سازمانها و همچنین خدمات آنها را مستند و مکتوبسازند؛ درواقع درصورت عدم تحقیق و پژوهش درخصوص سازمانهای انقلابی، ممکن است تاریخچه و نحوه شکلگیری آنها مبهم باقیبماند و نسلهای آینده از واقعیت انقلاب اسلامی و سازمانهای انقلابی بیخبربمانند؛ همچنین ممکن است افراد و سازمانهای سودجو، تاریخسازی غیرواقعی انجامدهند و حقیقت انقلاب را پنهانکنند که این موارد ازجمله تبعات منفی عدم توجه به انقلاب و سازمانهای انقلابی است.
با توجه به این مطالب،مسئله تحقیق آن است که زمینههای فکری، ساختاری و کارگزار تشکیل کمیته های انقلاب اسلامی چیست؟ الف- مبانی نظری زمینه و بسترهای فکری و ایدئولوژیک هیچ نظام سیاسی، بدون داشتن پشتوانهای نظری دوامندارد و ازآنجاکه هر انقلابی درپی تخریب نظام سیاسی مستقر و ایجاد یک نظام سیاسی دیگر است، بهناچار باید برای نظام مطلوب آینده خود پشتوانهای فکری و نظری داشتهباشد، درغیراینصورت، نظام پس از انقلاب، موفق نخواهدبود؛ به همین ترتیب برای تشکیل سازمانها و نهادها در نظام جدید، باید نوعی مبانی فکری و ایدئولوژیک وجودداشتهباشد.
حجتالاسلام علمالهدی درباره انتخاب فرمانده کمیتهها میگوید: «شهید مطهری، پس از پیشنهاد تشکیل کمیته به امام گفت: کسیکه برای تأسیس این نهاد، خوب است، آقای مهدوی کنی است» (آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، مصاحبه با سید احمد علمالهدی، شماره بازیابی: 14662).
شهید مطهری، یکی از کارگزاران اصلی کمیتهها بود که نهتنها در ساختن و ترویج ایدئولوژی انقلاب اسلامی، نقش بسیاری ایفاکرد، بلکه پس از پیروزی نیز از امر هدایت انقلاب فروگذارینکرد؛ او با پیشنهاد تشکیل کمیتههای انقلاب اسلامی و همچنین پیشنهاد شایستهترین فرمانده برای این سازمان انقلابی، خدمات زیادی به انقلاب عرضهکرد.