چکیده:
سنتی در نقد و نظریه ادبی و نیز در بحثهای فلسفه ادبیات معاصر وجود دارد که قائل به افتراق میان ارزش زیباییشناختی آثار ادبی و ارزش شناختی آنهاست. بنا به این نظرگاه، حتی اگر اثری برخوردار از ارزش شناختی باشد، این امر چیزی به ارزش ادبی آن اضافه نمیکند و از دیگر سو نادرست یا ناموجه بودن نظرگاهها یا چشماندازهای مطرح در اثر ادبی خللی به ارزش زیباییشناختی آن وارد نمیکند. در این مقاله به نفع موضع مقابل، یعنی دیدگاه شناختگرایان ادبی، استدلال و سعی شده است با تشبث به آزمایشی فکری و مفهوم جهانهای ممکن، نشان داده شود که قائل شدن به این افتراق چندان موجه نیست. همچنین برای تقویت جنبه اثباتی مقاله در بخش آزمایش فکری، این اندیشه بیان و صورتبندی میشود که فهم چندصدایی بهمثابه مزیتی زیباییشناختی بدون لحاظ کردن جنبههای شناختی آثار ادبی، معنای محصلی ندارد. سپس به استدلال نهادی بهمثابه قویترین استدلال علیه موضع شناختگرایان ادبی پرداخته شده است و اشکالات جدی آن در چارچوب نظریه ادبی و فلسفه ادبیات مطرح شده است. ماحصل مقاله موجه داشتن این نظرگاه است که ارزش شناختی بر ارزش زیباییشناختی اثر میافزاید و توجه به این امر راه را بر درک دقیقتر و جامعتری از ارزش آثار ادبی میگشاید.
خلاصه ماشینی:
به این ترتیب، ایدئولوژی به روایت و شخصیتپردازی نیز ادای سهم میکند و اگر ما متون چندصدایی را همنوا با باختین بهلحاظ زیباییشناختی و ادبی برتری میبخشیم، این امر تنها وابسته به ارزش زیباییشناختی یا ادبی محض نیست؛ بلکه از آنروست که معتقدیم آثار چندصدایی ـ برخلاف متون تکصدایی که در آنها ایدئولوژی راوی کانونیساز حرف آخر و نهایی را میزند و خبری از گفتوگو و ترکیب ایدئولوژیهای مختلف در جهان متن نیست ـ بازتاب دقیقتری از واقعیت امور هستند و این تکثر نگاههای مختلف در متن یا تکثر آگاهیها که معطوف به ارزیابی چالشهای اخلاقی، اجتماعی یا سیاسی بنیادین است، تصویر دقیقتری از پیچیدگی وضعیت انسانی ترسیم میکند یا فهمم عمیقتریی از این امور را موجب میشود.
من البته شیوۀ دریدایی خواندن متون فلسفی و مفروضات دریدایی را بهلحاظ فلسفی ناموجه میدانم؛ اما این امر که آیا این شیوۀ پرداختن به متن موجه است یا ناموجه، خدشهای بر استدلال علیه موضع اولسن و لامارک وارد نمیکند؛ زیرا نشان دادن این امر که نهاد ادبیات گفتمانی را پرورانده است که در آن بحث و بررسی انتقادی متون و توجه به دعاوی شناختی و معطوف به صدق متون مورد تردید قرار میگیرد و خود موضوع کندوکاو مستقل میشود، برای رد کلیت دعوی اولسن و تأکید بیش از حد او بر جدایی گفتمان نقد از گفتمان فلسفی، تاریخی یا علمی کافی است.
Routledge Classics edition, London and New York: Routledge.
Language, Truth and Literature: A Defence of Literary Humanism.
"Literature, Knowledge and the Aesthetic Attitude" in S.