چکیده:
خرد مفهوم پیچیده ای است که هنوز تعریف واحدی از آن ارائه نشده است. بااینحال میان صاحب نظران در این مورد که خردمندی مشتمل بر دانش، بینش، تامل، تلفیق منافع فرد با رفاه دیگران است، توافقی کلی وجود دارد. به دلیل ماهیت رازگونه خرد، این مفهوم، موضوع تحقیق در زمان ها، مکان ها و فرهنگ های مختلف بوده است. ازآنجاکه خرد بافرهنگ ارتباط نزدیکی دارد و تعریف مشخصی در فرهنگ ایران برای آن بیاننشده است، بنابراین پژوهش حاضر باهدف بررسی تطبیقی ویژگیهای رفتار خردمندانه در شخصیت زال بر اساس مدل سهبعدی خرد آردلت، به تحلیل و تفسیر خرد و ویژگیهای خردمندی در شاهنامه پرداخته است. پژوهش حاضر در چارچوب رویکرد کیفی انجامشده است. جامعه آماری پژوهش شامل شاهنامه ی فردوسی بود که از طریق نمونه گیری هدفمند، شخصیت زال بهعنوان فرد خردمند انتخاب شد. متن شاهنامه با روش تحلیل محتوا و با استفاده از سه فرایند پیادهسازی، کدگذاری باز و کدگذاری انتخابی مورد ارزیابی قرار گرفت. یافتهها نشان می دهد که ویژگیهای خردمند بودن شامل«دینداری و اخلاق»، «تفکر/ آگاهی»، «ادراک حقایق و عدم ذهنیت گرایی/ فرافکنی»، «همدلی/ عاطفی و حمایت/ خدمت کردن»، «ارتباط و کسب تجارب و ارزشهای فرهنگی» است. همچنین نتایج پژوهش نشان می دهد که مفهوم خرد را می توان در قالب پنج بعد مختلف «معنوی، شناختی، تاملی، هیجانی، اجتماعی و فرهنگی» بیان کرد. بر این اساس این مطالعه جنبههای خردمندی را ازنظر فردوسی نشان می دهد
خلاصه ماشینی:
بر اساس رویکردهای ضمنی و تصریحی خرد، آردلت به بررسی تعریف خردمندی بهعنوان ترکیبی از ویژگیهای شخصیتی با سه بعد گستردۀ شناختی، تأملی و عاطفی پرداخته است که هر یک از آنها باید وجود داشته باشند تا هر فرد خردمند در نظر گرفته شود (Ardelt, 2004).
چیرگی و چربدستی زال در اندیشه و دانایی و فرزانگی بیهمتای او بهویژه در مجلسی که منوچهر در حضور مغان و دانایان برای آزمودن او ترتیب میدهد، آشکار میشود: چنین گفت پس شاه گردن فراز کزین هرچه گفتید دارید راز بخواند آن زمان زال را شهریار کزو خواست کردن سخن خواستار بدان تا بپرسند ازو چند چیز نهفته سخنهای دیرینه نیز نشستند بیداردل بخردان همان زال بانامورموبدان (1250-1247: فردوسی، 1382) بنابراین، با نظر به پیشینۀ بسیار ویژه و خاص زال در طول زندگی از تولد تا بلوغ، همچنین بر اساس پردازش بسیار هنرمندانه و قوی فردوسی از شخصیت او، میتوان بیان کرد که زال نمادی از خرد و اندیشه در شاهنامه است که تمام ظرفیتهای یک انسان کامل را داراست.
از طرفی با توجه به اینکه مدل سهبعدی خرد آردلت در مقایسه با دیگر الگوهای خرد (مانند نظریۀ توازن خرد10، پارادایم برلین، مدل پنج عاملی خرد، مدل رشدی خرد، دیدگاه فرایندی خرد11) یکی از شناختهشدهترین نظریههای حوزۀ خرد است ـ بهنحوی که بیشتر صاحبنظران درمورد آن توافق دارند (کردنوقابی، 1396) ـ و اینکه به نظر میرسد که مؤلفههای خرد مطرح شده توسط آردلت یعنی بعد شناختی، تأملی و عاطفی، با دیدگاه فردوسی مطابقت داشته باشد، از این مدل بهعنوان معیار و چارچوبی برای بررسی مفهوم خرد در شاهنامه سود برده شد.